UZAK COĞRAFYALARI BİRBİRİNE YAKINLAŞTIRAN BİR POLİTİKA, BÖLÜM 2
Yenilenebilir Enerji
Yenilenebilir enerji kaynaklı santraller, nükleer santrallere oranla elektrik üretiminde daha az süreklilik arz ederler. Çünkü bu santrallerden elde edilecek elektrik üretimi iklim kosullarına bağlı olarak değisikliğe uğrayacağından, her zaman için tam randımanlı bir sonuç almak mümkün olmayacaktır. Bununla birlikte, nükleer santrallere göre maliyeti düsük olduğu için tercih sebebidirler. Bu nedenle ülkemiz, elinde bulundurduğu yenilenebilir enerji kaynaklarını doğru politikalarla tam kapasiteli olarak kullanmayı bilmelidir.
“Türkiye 2005 yılında Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kanunu çıkartmıs ve bu noktada yatırımların önünü açmak için oldukça yol almıstır. Özellikle son yıllarda rüzgar tribünlerine özel sektör yatırımı artmıstır. Yine jeotermal ve biotarımda çalısmalar devam etmektedir. AB ile kıyasladığımızda toplam enerji tüketimimiz içinde %13’lük bir payla oldukça öndeyiz. Fakat dısa bağımlılığı AB’nin çok daha üstünde olan ve yenilenebilir kaynak açısından hayli zengin olan ülkemizin bu konuda çok daha yatırımlarını arttırması gerekmektedir.” 47
Ülkemizde, yenilenebilir enerji türlerinden en çok; hidroelektrik, jeotermal, günes enerjisi, rüzgâr enerjisi kullanılmaktadır.
“Yenilenebilir enerji bakımından önemli bir potansiyele sahip olan Türkiye, jeotermal potansiyeli ile dünyada 7., Avrupa’da ise 1. sırada yer almaktadır. Buna ilaveten, hidroelektrik kaynakları, rüzgar ve günes enerjisinin gelistirilmesine de öncelik verilmektedir. 2023 yılına kadar Türkiye’nin toplam enerji talebinin %30’unun yenilenebilir enerji kaynaklarından karsılanması öngörülmektedir. Öte yandan Türkiye, yenilenebilir enerji kaynaklarının gelistirilmesine verdiği önemin bir ifadesi olarak, 26 Ocak 2009 tarihinde
Bonn’da düzenlenen konferans sonunda imzalanan anlasmayla, Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı’nın (IRENA) kurucu üyeleri arasında yer almıstır.” 48
Yenilenebilir Enerji Türü Olarak Hidroelektrik
Yenilenebilir bir enerji türü olan hidroelektrikten sağlanan enerji yağıs miktarıyla doğru orantılı olacağından her zaman için tam randımanlı bir sonuç almak mümkün değildir.
Bu enerji türü sadece alternatif bir enerji türü olarak değerlendirilebilir.
“Hidroelektrik için dünya ortalamasına bakıldığında kapasite faktörü %44 civarındadır. Türkiye’de hidroelektrik santrallerin son 25 yıllık ortalama kapasite faktörü ise % 42’dir.” 49
Pek çok ilimizde, kısa adı HES olan Hidro Elektrik Santralleri bulunmaktadır. Bu HES’den bazıları ise sunlardır: Erzincan ili Kemaliye ilçesinde insaatı devam etmekte olan Gökçeköy Regü-latörü ve Hes projesi, Elazığ’da kurulacak Pembelik Barajı ve Hidroelektrik Santrali, Rize’de tesis edilecek Alicik I-II Hidroelektrik Santrali, Sırnak’ta yapılması planlanan Mesetepe HES, Giresun’-da yapılması planlanan Yakınca Regülatörü ve Hidroelektrik Santrali, Isparta’da tesis edilecek Gök-böğet Hidroelektrik Santrali ile Sakarya’da bulunan Doğançay HES 1 ve Doğançay HES 2.
Yenilenebilir Enerji Türü Olarak Rüzgâr Enerjisi
Ülkemizde en yaygın olarak kullanılan bir diğer enerji türüdür. Pek çok ilimizde Rüzgâr Enerjisi Santralleri (RES) bulunmaktadır. Bu RES’den bazıları ise sunlardır:
Tekirdağ’da Balabanlı RES, Balıkesir ili, Kepsut ilçesinde Enerjisa Enerji Üretim A.S. tarafından yapılması planlanan Balıkesir Rüzgâr Enerji Santrali, Dzmir ili, Seferihisar ilçesi sınırları içinde kurulan Korkmaz RES Elektrik Enerjisi Üretim Tesisi ve Manisa’daki Gök II Rüzgâr Enerjisi Santrali.
Yenilenebilir Enerji Türü Olarak Günes Enerjisi
Ülkemizde en yaygın olarak kullanılan bir diğer enerji türü de günes enerjisidir. Pek çok ilimizde Günes Enerjisi Santralleri (GES) bulunmaktadır. Bu GES’den bazıları ise sunlardır: Gaziantep’te Araban ilçesi Düzdağ mevkiinde yapılması planlanan Güneş Enerji Santrali ve elektrik üre-timine Ekim 2014’te baslayacak olan Haymana Güneş Enerjisi Santrali.
Yenilenebilir Enerji Türü Olarak Jeotermal
Yine, Türkiye’de en çok kullanılan bir baska enerji türüdür. 2014 yılı Ağustos ayının sonlarında; İstanbul’un Şile, Çatalca, Silivri ve Eyüp ilçelerinde 10 jeotermal ruhsatlı saha, Bitlis’in Adilcevaz ilçesi Süphan Dağı mevkiindeki 7 jeotermal ruhsatlı saha ve Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü tarafından, Ankara’daki ve Eskisehir’deki iki adet ruhsatlı jeotermal alanı ihaleye çıkarılmıstır.
Enerji Politikası Bağlamında Türkiye-Norveç İlişkileri
Her iki ülke de tarihin belirli dönemlerinde birbiriyle iliski içerisinde olmus ve çesitli küresel anlasmalar, isbirlikleri, vb. etkinliklerde bulunmustur. Sözgelimi, bundan on yıl önce
Norveç, 28-29 Ocak 2004 tarihinde İstanbul’da üçüncüsü gerçeklestirilen “Küresel Enerji Dengeleri ve Türkiye” konulu Türkiye Enerji Forumu’na katılmıstır. Bugün ise; Norveç’in Türkiye’deki hidroelektrik santralleri ile yakından ilgilendiği bilinmekte, aynı zamanda, balıkçılık ve gemicilik sektörlerin-de de Türkiye ile isbirliği içerisinde olma fırsatları yakalamak istediği görülmektedir. Enerji alanından söz edilecek olursa; daha ziyade sürdürülebilir enerji kapsamında değerlendirilen hidroelektrik santralleri ve bilhassa doğalgaz
ve petrol tedariği konularında iki ülke her zaman birbiriyle irtibat halindedir.
Ülkemizin gün geçtikçe artan enerji tüketimi nedeniyle yeni ve alternatif enerji kaynakları yaratma arzusu içerisinde attığı adımlardan biri de kısa adı HES olan Hidro Elektrik Santralleri çalısmalarıdır. Norveç’in tanınmıs enerji sirketlerinden Statkraft AS, 2009 yılının Haziran ayında, Ye-sil Enerji A.S.’ni satın alarak Türk enerji piyasasına giris yapmıstır. Sirket bir yıl sonrasında ise; 12 Ekim 2010 tarihinde, Adana’nın Karaisalı ilçesinin Çakıt bölgesinde yer alan Kapıkaya Mahallesi’nde hidroelektrik santrali kurmustur. Bunun dısında sirket, Çorum’daki Kargı-Kızılırmak HES’in yapımını da üstlenmistir.
09 Ocak 2012 tarihinde, yapımına devam edilen 102 MW kapasiteli ve 470 GWh tahmini ortalama yıllık üretime sahip olması planlanan Kargı-Kızılırmak HES’in yatırım tanıtımı için Çorum’da düzenlenen törene, hava sartları nedeniyle katılamayan, ancak Ankara’dan telekonferans ile törene bağlanan T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız;
“Mesafeler uzak olsa da Norveç ile ortak paydalarımız var. Bu ortak paydalarımız bu gibi projelerle daha da önem kazanıyor. Norveç'in Statkraft gibi uluslararası firmalarıyla isbirliğimiz sürecek. Bundan sonra da Akdeniz ve Karadeniz’de petrol ve doğalgaz aranması dahil Norveç ile her türlü isbirliğine hazırız” 50 diye konusmustur.
Bakan Yıldız, Kargı-Kızılırmak HES Projesi’nin, ülkemizin yenilenebilir enerji kaynakları politikalarına uygun bir proje olduğunun altını çizerek;
“Beraber isbirliği yaptığımız firmalarla gelistirdiğimiz bir proje. Türkiye büyüyor. Hükümetimiz döneminde yapılan yatırımlarla enerji alanına yaptığımız yatırımlar iki katına çıktı. Buna bağlı olarak üretimimiz de iki katına çıktı. Biz bütün yönlerimizle büyümeye devam ediyoruz. Her iki ülke de AB’de değil ama büyüme rakamları ile dikkat çekiyor. Biz, sahip olduğu dev sirketlerle ismini duyuran Norveç ile is birliğine her zaman hazırız.
Karadeniz’de petrol arama çalısmalarında, yenilenebilir enerji kaynaklarında her zaman is birliği yapabiliriz. Bu temel atma töreninin bölgeye faydalar getireceğine inanıyorum”51 demistir.
Yine, törene hava sartları nedeniyle katılamayan, ancak Ankara’dan telekonferans ile törene bağlanan Norveç Basbakanı Jens Stoltenberg de: “iki ülke arasındaki isbirliğinin enerji yatırımlarıyla da devam ettiğini belirterek, Kargı-Kızılırmak HES'in aradaki isbirliğini güçlendiren önemli bir proje olduğunu söyledi. Türkiye’nin büyük bir HES potansiyeline sahip olduğunu, bunun bilin-cinde olan Statkraft AS’nin Türkiye’ye yatırımlarını sürdüreceğini dile getiren Stoltenberg, 1 milyar doları asan yatırım miktarının daha da artacağını kaydetti.” 52
Devamında Basbakan Stoltenberg;
“Çok önemli bir günde önemli bir projeyi kutluyoruz. Türkiye için çok önemli proje. Aynı sekilde Norveç için de önemli. Aynı sekilde yenilenebilir enerji için de önemli bir proje. Yenilenebilir enerjinin önemini çok iyi biliyorum. Norveç’e baktığımızda 20. yüzyılın baslangıcında yoksul bir ülkeden zengin bir ülkeye dönüsmesinde hidroelektriğin getirilmesinin çok önemi var. Dünyadaki en büyük hidroelektrik üreticisi konumundayız. Norveç’in elektriğinin neredeyse yüzde 100’ü hidroelektrikle üretiliyor. Dolayısıyla kalkınmada etkisi çok büyük” 53 diye konusmustur.
Norveç Basbakanı Stoltenberg ve T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın yanısıra, 2009 yılından beri ülkemizde faaliyet gösteren ve aynı zamanda Kargı-Kızılırmak HES’in de yatırımcısısı olan Statkraft AS’nin Yönetim Kurulu Baskanı Svein Aaser de projenin santiye alanın-da düzenlenen tanıtım töreninde bulunmustur:
“Statkraft’ın Türkiye’de, Adana’daki Çakıt ve Siirt’teki Çetin HES’in de yatırımcısı olduğunu aktaran Aaser, Çetin HES’in 517 MW kurulu gücü ile Statkraft’ın Norveç dısında-ki en büyük HES’i özelliğine sahip olduğuna dikkati çekti. Kargı-Kızılırmak HES’in 2013 sonunda hizmete girmesinin planlandığını bildiren Aaser, sunları kaydetti: «Türkiye, Avrupa’da enerji piyasasının en hızlı büyüyen pazarı konumunda ve yıllık elektrik enerjisi talebi 2020’ye kadar ikiye katlanarak, 200 TWh’den 400 TWh’ye çıkacak. Bugün hidroelektrik Türkiye’de tüketilen enerjinin yüzde 20’sini karsılıyor ve bu alanda ciddi bir büyüme potan-siyeli bulunuyor. Bundan dolayı sirketimiz Türkiye’de hidroelektrik alanında büyüme hedefi doğrultusunda elektrik üretim özellestirmeleri basta olmak üzere yeni fırsatları takip etmeye devam edecek.»” 54
Norveçli sirketlerin Türkiye’de çalısma yapması konusunda ise; Türkiye’nin, Norveç ile Akdeniz’de ve Karadeniz’de açık deniz aramasında ortaklık yapmasının imkân dahilinde olup olmadığı sorusunu Norveç Basbakanı Stoltenberg;
“Norveç’teki derin deniz faaliyetlerinde sadece Statoil değil aynı zamanda yabancı sirketler-le de ortak çalısmalar devam ediyor. Statoil’in takdirindedir Türkiye’ye gelip ortak çalısmak. Tabii ki Statoil böyle bir karar alırsa, Türkiye açıklarında yatırım yapma ve müsterek çalısma yapma kararı alırsa ben bunu desteklerim. Buraya gelip çalısmalarını isterim” 55 seklinde cevaplandırmıstır.
10 Ocak 2012 tarihinde ise iki ülke baskent Ankara’da önemli anlasmalara imza atmıstır. Türkiye ve Norveç arasında istatistikî verilerin gelistirilmesi ile barıs ve uzlasma çalısmaları için yapılan anlasmalar, bize, iki ülkenin enerji alanının yanısıra baska konularda ve alanlarda da isbirliği içerisinde olduğunu göstermektedir. Konuyla ilgili olarak asağıdaki haberde su bilgiler yer almaktadır:
“Statistics Norway ve Türkiye’deki muadil kurumu Türkstat arasında imzalanan isbirliği anlasması, Orta Asya ve Orta Doğu’daki üçüncü ülkelerin kamu ve isletme kayıtlarının, makroekonomik tavsiyelerin ve etütlerin gelistirilmesine katkıda bulunacaktır. Norveç ve Türkiye aynı zamanda, barıs ve uzlasmayı ilgilendiren meselelerde isbirliğinin artırılması için de bir anlasma imzaladı. Söz konusu anlasma, Norveçli ve Türk arastırmacıların özellikle Orta Doğu üzerine odaklanarak bu konuyla ilgili isbirliklerinin güçlendirilmesini de içermektedir.” 56
Haberin devamında ise su bilgilere yer verilmistir:
“Sayın Stoltenberg ve Sayın Erdoğan arasında gerçeklesen görüsmede Avrupa’daki mali durum, sanayi ve ticaret alanlarındaki isbirliği, enerji ve Orta Doğu ile Kuzey Afrika’daki gelismeler de ele alındı. Stratejik konumu, büyük kararlılığı ve ileri seviyedeki uzmanlığı ile Türkiye, Norveç için artık daha fazla alanda heyecan verici bir ortak konumundadır.” 57
2013 yılında ise; iki ülke arasında enerji alanında isbirliğinin gelistirilmesi amacıyla 05 Kasım 2013 tarihinde, Norveç kralı 5. Harald, Türkiye’yi ziyaret etmis ve Türkiye eski Cumhurbaskanı Abdullah Gül, görüsme sonrası düzenlenen ortak basın toplantısında sunları söylemistir:
“Norveç çok zengin doğal gaz rezervlerine sahip. Türkiye, Norveç ile ikili iliskilerini gelistirmekle özellikle de enerji alanındaki iliskilerini gelistirmekle çok ilgileniyor çünkü Norveç, alternatif enerji kaynakları çalısmalarında çok basarılı.” 58
Buna mukabil 5. Harald ise; “Norveç ile Türkiye'nin olumlu ekonomik ortaklık iliskilerini güçlendirmesi iki ülkenin karsılıklı anlayısına fayda sağlayacaktır. Norveç, Türkiye’nin deniz sahasındaki yatırımlarını ve is birliğini güçlendirecek ve aktif bir sekilde balık avlama fırsatları arayacak.” 59 demistir.
Sözkonusu ziyaret kapsamında, Türkiye ile Norveç arasında 05 Kasım 2013 tarihinde Ankara’da “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Norveç Krallığı Hükümeti Arasında Enerji Alanında Dsbirliğine Dliskin Mutabakat Zaptı” imzalanmıstır. Norveç Ticaret ve Sanayi Bakanı Monica Maeland ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız arasında imzalanan zaptın amacı ise söyle açıklanmıstır:
“Ulusal yasalar ve yönetmelikler çerçevesinde, enerji alanında ikili bilimsel, teknik, teknolojik, yasal, idari ve ticari isbirliğinin gelistirilmesini, her iki ülkede enerji, enerji verimliliği ve enerji hammaddeleri alanında yatırımlar ve bilgi, tecrübe ve know-how paylasımını tesvik etmektir.” 60
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Norveç Krallığı Hükümeti arasında enerji alanında isbirliğine iliskin mutabakat zaptının gerekçe metninde dile getirildiği gibi;
57 Birleşmis Milletler/BM, Ekonomik Kalkınma ve İsbirliği Örgütü/OECD, Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Gelisim Bankası/BIRD, Uluslararası Para Fonu/IMF, Uluslararası Ticaret Örgütü/OMC ve NATO).
58 Bu isbirliği esasen, çevre sorunlarına ve Barents Denizi’nde bulunan petrolün ve gazın gelecekteki tedariği üzerine temellenmistir.
59 Almanya ile diyalog 2004’te politik düzeyde basladı. Almanya, Norveç gazının en büyük alıcısıdır. Almanya, Rusya ile sayısız alanda ama dar bir çerçevede isbirliği halindedir: Barents Denizi’nde, Norveç ve Rusya ara-sında artıs gösteren bir isbirliği için temel hizmet sunabilecek olan sey.
60 2002’den beri, Norveç, petrol ve gaz ithalatı konusunda Fransa’nın bir numaralı tedarikçi ülkesine dönüstü. Kaynak: André Lambert
(Oslo’da ekonomik misyon baskanı), « Norveç’e İhracat Yapmak», Ubifrance Yay., Paris, 2004 (s.39).
61 Petrol, çevre, ormanlar, suda yasayan canlıların kaynaklarını sömürme yolları, vb.” 28
“Enerji faaliyetlerine iliskin politikalara yönelik istisare ve bilgi paylasımının
artırılması, enerji politikaları alanında, özellikle enerji sektörü ve enerji piyasası yapısına ve düzenleyici çerçevesine yönelik tecrübe alıs-verisinin gerçekles tirilmesi, enerji bağlamında ikili iliskilerin gelistirilmesi, hidroelektrik santraller ve diğer yenilenebilir enerji kaynakların-da karsılıklı yatırımlara öncelik verilmesi, Norveç sirketlerinin Türkiye’de düzenlenen enerji ihalelerine katılımının sağlanması, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği ve düsük karbon
teknolojilerinde tesvik mekanizmaları hakkında bilgi paylasımı ve Türkiye’de petrol-gaz arama ve üretim alanlarında isbirliği olasılıklarının tespit edilmesinin destekleneceği”61 kararlastırılmaktadır.
Sözkonusu zaptta öne çıkan en önemli konu ise; Norveç’in tanınmıs enerji
sirketlerinden Statkraft’ın ve Statoil’in ülkemizde çalısma yapması olmustur. Konuyla ilgili olarak Türk ulusal basınında çıkan bir haberde su bilgilere yer verilmistir:
“Statoil firmasının Kafkaslar gibi enerji koridorundaki hakimiyetinin de Türkiye
lehine yönlendirilmesi imkanı doğdu. Bu kapsamda hidroelektrik sektörü ve diğer yenilenebilir enerji sektörlerine yönelik yatırımlara öncelik tanınacak. Statkraft sirketi 640 MW kapa-sitesinde üç santralin kapasitesini 2 teravatta çıkaracak. Bunun için 1,1 milyar dolar harcayacak. Mutabakat Zaptı kapsamında, Statkraft ve EÜAS arasında, hidroelektrik tesislerinde rehabilitasyon, yeni yatırım, teknolojik isbirliği baslatılacak.” 62
Türkiye ile Norveç arasında enerji alanında isbirliğinin gelistirilmesi amacıyla 05
Kasım 2013 tarihinde, Norveç kralı 5. Harald’ın, Türkiye’yi ziyareti kapsamında
beraberindeki heyette yer alan Norveç Ticaret ve Sanayi Bakanı Monica Maeland’ın Hürriyet Gazetesi yazarlarından Erdal Sağlam ile yaptığı görüsmede; kısa adı (EFTA) olan Avrupa Serbest Ticaret Birliği kapsamında serbest ticaret anlasması ve ülkemizin önemli enerji sirketlerinden Elektrik Üretim A.S. (EÜAS) ile isbirliği yapmak talebinde bulunduklarını belirtmistir. Konuyla ilgili haberde; “Konuk Bakan, Norveç’in hidroelektrik santrallerinde maliyeti düsürme ve verimliliği artırma konusunda büyük tecrübesi bulunduğunu, bu konuda
EÜAS ile isbirliğini artırıp teknoloji transferini konusacaklarını”63 belirtmistir. Yine aynı haberde, Norveç Kamu Fonu yatırımlarının Türkiye’deki görünürlülüğü konusunda ise sunlar dile getirilmistir: “Bakan Maeland Emeklilik Fonu olarak nitelediği bu fonun Türkiye’deki hisse senetlerine 1.4 milyar euro, Hazine tahvillerine 1 milyar euro civarında yatırım yaptığını kaydederek, Fonun kararlarına politik etkinin söz konusu olmadığını, yatırım imkanlarına göre fonun yönetiminin kendi kararlarını verdiğini hatırlattı.” 64
Sözkonusu fon ile ilgili ayrıntılı bilgiler asağıdaki alıntıda belirtilmistir:
“Norveç, petrol gelirlerini gelecekteki sosyal güvenlik harcamalarına kanalize etmek üzere Hükümet Emeklilik Fonu-Küresel adıyla bir fon olusturdu. Yatırımlarını sadece yurt dısında yapabilen fonun değeri yaklasık 810 milyar doları buluyor. 2012 sonu itibariyle fon, Borsa Dstanbul’da 1,8 milyar dolar tutarında hisse senedine sahipti. Fon, Türkiye’de devlet tahvillerine yaklasık 1,2 milyar dolar yatırım yapıyor.” 65
Bununla birlikte; 06 Kasım 2013 tarihinde Ankara’da, Norveç Kraliyeti Büyükelçiliği, Innovation Norway ve INTPOW tarafından düzenlenenen, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Hidroelektrik Santralleri Sanayi Dsadamları Derneği (HESDAD) ve Dıs Ekonomik İliskiler Kurulu (DEDK) tarafından da desteklenen “Yenilenebilir Enerji-2013” baslıklı ve “Elektrik Piyasasının Liberallesmesi ve Yenilenebilir Enerjinin Sisteme Entegrasyonu” konulu Türkiye-Norveç Dsbirliği Forumu gerçeklestirilmistir.
Bundan baska; baskanlığını T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın
yaptığı Uluslararası Enerji Ajansı (UEA)’nın, iki yıl arayla bakanlar düzeyinde
gerçeklestirilen Yönetim Kurulu toplantısı 17-20 Kasım 2013 tarihleri arasında Paris’te gerçeklestirilmistir. Sözkonusu toplantıya, aralarında Norveç’in de bulunduğu çok sayıda ülke katılmıstır. Bu toplantıda, bakan Yıldız, diğer ülkeler gibi Norveç’in de bakan ve bakan yardımcılarıyla ve aynı zamanda özel sektör yöneticileriyle görüsmeler yapmıstır.
Ülkemizin doğalgaz talebinde, kaynak ülke arayısına yönelik Rusya’dan sonra en çok önem arzeden ülke olarak Norveç ile olan iliskilerimiz, geçmis yıllardaki bu görüsmelere ilaveten, içeri-sinde bulunduğumuz 2014 yılında da devam etmistir. 29 Nisan 2014 tarihinde Norveç’e resmî bir ziyarette bulunan T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Norveç Petrol ve Enerji Bakanı Tord Lien ile birlikte düzenlediği ortak basın toplantısında iki ülke arasındaki enerji iliskilerini su sözleriyle değerlendirmistir:
“Ar-Ge merkezlerinde, üniversitelerden teknoloji transferinde, özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarında, Norveç’in en önemli kaynaklarından olan sularda, yani HES’ler yapmayla alakalı konuda dünya devleri 2 firmayla isbirliği yapma kararı almıs bulunuyoruz. Tabii petrol ve doğal gaz aramacılığında Norveç’in son derece sabırlı ve uzun vadeli stratejik isbirliklerini biliyoruz. Kendilerini bu manada davet ettik. Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizin
çözüm süreciyle beraber bir kısım firmalara daha fazla bir alan açılabileceğini kendileri de görmüs durumda. Bunu değerlendireceğiz. Toplantıda Norveçli firmalar, özellikler HES’lerin rehabilitasyonuyla ilgili bütün birikimlerini buraya aktarabileceklerini söylediler. Bu da bizim acımızdan son derece sevindirici. Çünkü hedeflerimizin arasında enerji politika ve stratejilerimiz bulunuyor. Türkiye’nin büyümesine olan katkıyı firmalarıyla gösterebileceklerini söylediler.” 66
Toplantının ilerleyen kısmında, Norveç’in alanında son derece uzman derin deniz
arastırma ve enerji sirketlerine Türkiye’nin teklif götürüp götürmeyeceği sorusuna ise bakan Yıldız su sekilde cevap vermistir:
“Kendilerine tekliflerimizi götürdük. Karadeniz ve Akdeniz’de sahaların açık olduğunu, aynı zamanda üçüncü ülkelerde de bu çalısmaları yapabileceğimizi söyledik. Türkiye’nin doğal gazla ilgili talebinin, doğal gaz kaynak ülke arayısının bir noktası Norveç’tir. Biz firmaya LNG ile ilgili taleplerimizi, 6 milyar metreküpe kadar LNG’yi alabileceğimizi ilettik. Kendileri bu konuda spot değil de uzun vadeli kontratlarla bu isi yapıp yapamayacaklarını arastıracaklar, bize dönecekler. Norveç’le uzun vadeli çalısmak istiyoruz. Buradaki bilgi ve birikimi Türkiye’ye aktarmak istiyoruz.” 67
29 Nisan 2014 tarihinde Norveç’e resmî bir ziyarette bulunan T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın Norveç’ten dönerken uçakta basın mensuplarına yaptığı açıklamalarda, Türkiye’nin LNG tedariği ile ilgili 6 milyar metreküplük talebi konusunda sunları söylemistir:
“Dünya devlerinden biri olan Statoil’le görüsmemiz oldu. Kendilerinin LNG üretimi olduğu-nu ama bu tür bir mal teslimatı yapıp yapmayacaklarını kendi aralarında tartısacaklarını söylediler. Sonra da bize dönecekler. Katar, ABD, Norveç dahil bütün LNG üreten ülkelere bu tür çağrılar yapıyoruz.” 68
Bakan Yıldız, Norveç dönüsü uçakta yaptığı açıklamalarda, devlet destekli bir enerji ve derin deniz arastırması sirketi olan Statoil’e davet gönderdiklerini belirterek su açıklamalarda bulunmustur:
“Kendilerini hem Akdeniz’e, hem Karadeniz’e davet ettik. Bu bir prosesçalısması. Biz hem 2, hem 3 boyutlu sismikleri belirlemeyle alakalı gemiyi Norveç’ten almıstık. Bu konudaki bilgi birikimleri de çok yüksek. Bundan sonra bir sondaj platformunun da bunun ar-kasından gelebileceğini kendilerine söyledik ama bunun için henüz erken. Bir çalısma yapabileceklerini, buna kapılarının kapalı olmadığını, ancak bu çalısmadan sonra bunu söyleyebileceklerini belirttiler. Sismik aramadan sonra kendilerine sondaj platformunu gündeme getirdik. Sondaj platformuyla alakalı politikamız su: Yaklasık 1,5 milyar dolar değerindeki
bir sondaj platformunu, ancak Akdeniz veya Karadeniz’de petrol, doğal gaz bulmamızla beraber alabileceğimizi bildirmistik. Bulmadan almamız doğru olmaz diye düsünüyoruz.” 69
Ülkemizin gelistirdiği TANAP projesinin devamı olan TAP projesinin ortaklarından
Norveçli enerji sirketi Statoil ile, aynı zamanda Sah Deniz 2 projesinde de ortaklık halinde olmayı arzulamaktayız. 07 Mayıs 2014 tarihinde Statoil yetkililerinin, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nı ziyareti sırasında yapılan görüsmelerde bu isteğimiz dile getirilmistir:
“Norveçli enerji devi Statoil’in üst düzey yetkilileri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Yıldız’ın Oslo’da iki ülke arasındaki enerji isbirliğine dair belirttiği hususları görüsmek üzere Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nı (TPAO) ziyaret etti. TPAO Genel Müdür Vekili Besim Sisman, Statoil yöneticilerinden Global Ds Stratejileri ve Gelisimi Baskan Yardımcısı Geir Westgaard, Global Ds Stratejileri ve Gelisimi Ülke Risk Analisti Mohammed Shakeel, Statoil Türkiye Genel Müdürü Demet Derbil ve Statoil Türkiye Pazar Analisti Dlknur Yeni-dede’den
olusan heyeti Ankara’daki kurum merkezinde kabul etti. Görüsmede, Statoil’in önemli ortaklığının bulunduğu Sahdeniz 2 Projesi’nde Türkiye’nin yer alma isteği, petrol arama ve TAP projesine dair hususların ele alındığı öğrenildi.” 70
Görülüyor ki; iki ülke arasındaki enerji alanındaki iliskiler bilhassa son on yıl içerinde etkin bir sekilde ilerleme kaydetmistir. Sözkonusu iki ülke arasında yapılan anlasma ve protokoller gereği her bir ülkenin çıkarı koruma altındadır.
Türkiye-Norveç Dliskilerinin Küresel Güvenlik Anlayısına Katkıları
Yeryüzünde, ülkelerin enerji politikalarının bütüncül olması küresel güvenlik için
önem arz etmektedir. Barısa, istikrara ve uluslararası hukukun gelismesine katkı sağlamak Türkiye-Norveç iliskilerinin temelinde yatmaktadır. Savasları ve her iki ülkenin de kendisinin olmak üzere; Türki-ye’nin güvenliği, Norveç’in güvenliği ile ortak güvenlik adına farklı tehdit çesitlerinin ortaya çıkısını önlemek bu ülkelerin ödevleri arasında yer alır. Norveç, Kuzey Kutup Dairesi’nde daimi olarak askerî karargâhı bulunan ülkedir. Süphesiz bu durumun nedeni; Artika bölgesine duyulan istah nedeniyledir:
“Stratejik doğal kaynaklara yönelik artan rekabet, 21’inci yüzyılı karakterize eden küresel gelismelerden biridir. Özellikle Çin ve Hindistan gibi yükselen güçlerin hızlı ekonomik büyümeleri, söz konusu rekabeti kızıstırmaktadır. Artan rekabet, temel kaynaklarda fiyat artısına ve bu kaynakların kötü kullanımına neden olmaktadır. İlaveten, iklim değisikliği de tarıma elverisli arazilerin azalması sonucunu yaratmaktadır. Büyük ölçüde insan eliyle gerçeklestirilen çevresel değisiklikler, uzun dönemde ciddi sorunlara sebep olabilecektir.
Bunlar arasında, kutuplardaki buzul örtüsünün azalması sonucu, gelecekte buzsuz bir Kuzey Kutbu, deniz seviyesinin yükselmesi, erozyon, taskınlar, çöl alanlarında artıs sayılabilir. Bahse konu gelismeler milyonlarca insanı etkileyebilecek, uluslararası ve bölgesel güvenlik sorunları yaratabilecektir.” 71
Kuzey bölgeleri, uluslararası bir isbirliği alanı olduğu müddetçe; bilhassa enerji ve çevre alanlarının evrimi söz konusu olduğunda, bu bölgelere ilgi artacaktır.
“Diğer bir ifadeyle; bugün sözkonusu olan enerji ve çevre sorunlarına karsı
pekistirilmis bir dikkat kuzey bölgelerindeki gelismeye yeni bir hareketlilik katmıstır. Soğuk Savas dönemine kadar uzanan sakin görüntünün yerini büyük çoskulu uluslararası bir isbirliği görünümü almıstır.” 72
Arktik Konsey; topraklarının bir kısmı Arktik bölgede bulunan devletlerin ve buradaki yerli halkların karsılastığı sorunları çözmek, Arktik çevrenin korunması için strateji gelistirmek ve çevresel, ekonomik ve toplumsal konularda bölgede sürdürülebilir gelismeyi canlı tutmak için 1996 yılında Ottawa Bildirgesi ile kurulmus olan hükümetlerarası bir forumdur. Bu konsey, Nordik ülkeler olarak adlandırılan Norveç, Finlandiya, İsveç, İzlanda ve Danimarka ile birlikte Rusya, ABD ve Kanada’dan olusmaktadır. Bununla birlikte, konseye üye ülkelerin bazılarının bölgeye doğrudan sınırı bulunmakta, bazılarının ise bulunmamaktadır. Doğrudan sınırı bulunan ülkeler (Norveç, Kanada, Danimarka, Rusya ve
ABD) “Arktika Beslisi” olarak adlandırılmaktadır. Bölgeye sınırı bulunmayan ülkeler ise İsveç, İzlanda ve Finlandiya’dır.
“Konsey’in odaklandığı çalısma konularının basında öncelikle Arktika’nın çevresel korunması stratejisi gelmektedir. Konseyin bir çalısma grubu da, kapsamlı sekilde deniz konularına yoğunlasarak sürdürülebilir kalkınma üzerinedir. Ancak, Konsey, bölge için Antarktika ile karsılastırılabilecek düzeyde yasal ve idari bir düzen getirmemistir. Konsey daha çok çevresel konulara odaklanmıstır. Arktika’nın sorunlarının çözümünde en önemli nokta ise süphesiz bölge devletlerinin menfaatleridir. Bölge devletlerinin talep çakısmaları ise
problemi derinlestiren önemli bir etkendir. Ülkelerin sadece çıkarlarını temel alarak hareket etmeleri çevresel ve sürdürülebilir kalkınma gibi olumlu konularda yeterli adımların atılmasını engellemektedir. Bölgenin kaynaklarının ülkelere sağlayacakları katkılar çevreye verilebilecek zararların daha önemli bir hale gelebilmektedir.” 73
Görülüyor ki; Norveç kendi açısından haklı olarak ve bir anlamda da bulunduğu
coğrafyaya hizmet gereği mekânsal anlamda bazı noktalarda hak iddia etmektedir. Bu, o bölgeyi paylasan diğer ülkeler için de, kendi çıkarları doğrultusunda kabul edilebilir görülmektedir.
“1996 yılında BM Deniz Sözlesmesi’ni onaylayan Norveç, Kasım 2006'da BM
Komisyonu’na basvurarak sözlesmeden doğan kıta sahanlığını 200 deniz milinin ötesine çıkarma talebini iletmistir. Oslo, bu talep doğrultusunda Arktik Okyanusu’nun Atlantik Okyanusu’nun kuzeydoğusunda kalan alanlarında hak iddia etmektedir. Oslo’nun hak iddia ettiği bu bölge, enerji kaynakları açısından zengin Barents Denizi’nde Rusya’nın hak iddia ettiği bölge ile çakısmaktadır. Norveç Silahlı Kuvvetleri (Forsvaret) Temmuz 2013’de 14 ülkenin silahlı kuvvetleriyle birlikte 16000 personelle «Soğuk Cevap» adını verdiği bir ortak
tatbikat düzenlemistir. Kanada ile birlikte Norveç’in Arktik bölgesindeki bu «alısılmadık» askeri hareketliliğinin Rusya’ya yönelik bir cevap tasıdığı ortadadır.” 74
Konuyla ilgili olarak bir diğer alıntı da yeryüzünün bu bölgesindeki durumu özetler niteliktedir:
“Norveç: Arktik yanı ülkeler arasında daha çok toprak iddiası olan Norveç’tir.
Barents Denizi’nde tartısmalı arazi alanı bu arazi dahilinde baska ülkelerin birbiri ile kesisen özgün ekonomik bölgesi yaklasık 175 bin kilometrekare ölçüde kıta selfidir. NATO üyesi olan Norveç Batı Avrupa’nın ve ABD’nin Arktik’te stratejik çıkarlarını aktif olarak sağlıyor. Onun bölgedeki mevcut dıs politikası diğer Arktik yanı devletler tarafından islenen Arktik doğal ve su rezervlerini kullanma seçeneklerine karsı sert tutumu ile seçilir.” 75
Arktika bölgesinden uzak bir coğrafyada yasıyor olmamıza rağmen, dolaylı yoldan da olsa, bu bölgede çıkabilecek herhangi olumsuz bir durum ister istemez ülkemizi de etkileyecektir. Aksi tarzda olumlu bir durum da yine bizi etkileyebilir, çünkü küresellesme olgusu gereği bu durum kaçınılmazdır:
“Türkiye’nin coğrafi olarak Arktik bölgesinin oldukça uzak bir konuma sahip olması ilk bakısta bölgesel gelismelere yönelik duyarlılığını azaltıcı bir etken olarak düsünülebilir. Bununla birlikte küresel ısınma sürecinin tüm ülkeler ve toplumlar üzerinde ekolojik etkileri yadsınamaz niteliktedir ve doğrudan olmasa bile dolaylı olarak ülkelerin siyasi, ekonomik, ticari ve toplumsal dinamiklerine yön verebilmektedir. Rusya’nın söz konusu süreç dâhilinde izlediği strateji ve politikaların Türkiye’yi de orta ve uzun vadelerde etkileme olasılığı
bulunmaktadır.” 76
Bundan baska Norveç, büyük petrol geliriyle gelecekte, düsük karbon ile ilgili yeni çözümler gelistirmek için yatırım yapmaya kendini adamıstır:
“Güvenilir ve seffaf bir tedarikçi olarak Norveç, Uluslararası Enerji Ajansı üyesi olan çok sayıda ülkenin enerji güvenliğini arttırmıstır. Ülke, petrol üretimi ve çıkarımı için, sağlam ve önceden belirlenmis düzenleme (tanzim) çerçevesine sahiptir ve ayrıca, yetkili ve seffaf bir tarzda, hem petrol kaynaklarını hem de petrol gelirini idare etmektedir. Uluslararası Enerji Ajansı Norveç’in küresel enerji güvenliğine katkısını bilmektedir ve ülkenin petrol kaynaklarını ve gelirini yönetme tarzını tavsiye edilebilir olarak ve aynı zamanda, Norveç’i
diğer ülkeler için izlenecek bir model olarak görmektedir.” 77
Güvenlik ve koruma konusunda, gaz tasımacılığında oldukça yetkili olan Norveç
enerji sirketleri, faaliyetlerini ticari sartlara göre belirlemekte ve olası kaza ve her türlü olumsuz duruma karsı tedbir almaktadır:
“Nihayetinde, Norveç gazın ve petrolün kesfi, kullanımı ve tasınmasına bağlı güvenlik ile ilgili dünyada en sıkı düzenlemelerden birine güvenebilir. O, aynı zamanda önleyici tedbir/sanıklık için ve karadaki, kıyılardaki ve açık denizlerdeki petrol kazalarına hızlı bir yanıt için bir bilirkisi raporu gelistirdi. NOFO; içlerinde Statoil ve Eni Norge’nin de bulunduğu petrol sektöründeki 30’dan fazla sirketten olusmus ve her türde kazaya karsı koymak için gerekli bütün araç-gerece sahip olan kâr gütmeyen bir sirkettir. Sözkonusu sirket, Norveç kıyısalı üzerine, uzman çalısanı ve iyi bir makine donanımından olusan bes (5) tane harekât üssü kurmustur. Bu üsler, yıl içerisinde birçok kez acil durum alıstırmaları
gerçeklestirmektedir. Sirket, aynı zamanda, alanında arastırma ve gelistirme çalısmaları da yapmaktadır.” 78
Hidrokarbür ve hidroelektrikte önemli kaynaklara sahip olmasına rağmen Norveç, çevre kirliliğine karsı önlem almada etkin bir rol üstlenmistir: Denilebilir ki; Norveç’in çevre kirliliğine karsı duyarlılığı hususunda gelistirmis olduğu politikalar enerji ve çevre üzerine yapılmıs bir vurgu niteliğindedir.
“Kuzey bölgeleri git gide, dünya çapında iklim değisikliklerinin barometresi olarak değerlendirilmektedir. İklimin yeniden ısınması, Arktika’da kendini yaklasık iki kat daha hızlı göstermektedir ki gezegenin diğer bölgelerinde bu durum aynı değildir ve bu olayın yansımaları aynı zamanda Kuzey Kutubu’ndaki nüfusların yasam biçimleri üzerinde de eksikliğini hissettirmeyecektir. Öte yandan Arktika, doğanın uzun mesafelere tasıdığı çevresel zehirlerin varıs noktasıdır. O halde, iklimsel evrim ve aynı zamanda bu zehirlerin ürettiği et-
kiler bakımından Arktika’nın ortamını her daim çoğalan uluslararası bir gözlemlemeye tâbi tutmak gereklidir.” 79
Bundan böyle, iklim değisiklikleri sorunu ülkenin çevre politikasının merkezindedir.
“Norveç büyük bir petrol ve gaz üreticisi olarak, essiz bir ikiz role sahiptir ve iklim değisikliğini hafifletmenin güçlü, küresel avukatıdır. Rusya ve Suudi Arabistan’dan sonra, dünyanın 3. en büyük enerji ihracatçısı olarak Norveç, tüketici ülkelerin enerji güvenliğine katkıda bulunmaktadır. Aynı zamanda, yüksek değerde çevresel sürdürülebilirliğe sahip Norveçliler olarak, ülke çok ciddi bir iklim politikası izlemektedir.” 80
Türkiye’nin Enerji Güvenliği
Enerji arz güvenliği; ülkelerin talepleri karsısında, enerjinin farklı türlerde ve gerekli miktarlarda uygun fiyatlarla güvenli bir sekilde elde edilmesidir.
“Ülkemizde enerji arz güvenliğini sağlamaya yönelik politika ve stratejileri;
dünyadaki genel yönelimlerin yanı sıra, bölgesel ve küresel enerji dinamiklerinde önem arz eden tüm aktörlerin politika ve stratejileri analiz edilerek ve ülke gerçeklerimiz dikkate alınarak, özellikle AB müktesebatı ve içinde bulunduğumuz jeopolitik perspektiften bakılarak olusturulmustur. Temel enerji politikamız;
• Dısa bağımlılığın en alt düzeye indirilmesi,
• Kaynak çesitliliğine, yerli ve yenilenebilir kaynaklara önem verilmesi,
• Çevre üzerindeki etkilerin en aza indirilmesi,
• Enerjinin verimli üretilmesi ve kullanılması,
• Serbest piyasa uygulamaları içinde kamu ve özel kesim imkanlarının harekete geçirilmesi,
• Ülke enerji ihtiyaçlarını güvenli, sürekli ve en düsük maliyet ve en az çevresel etkilerle karsılayacak tedbirleri alan politikaların hayata geçirilmesi, seklinde özetlenebilir.” 81
Bununla beraber; güvenilir bir transit ülke olarak Türkiye’nin rolü, hem kendimiz hem de dünya için her zaman olumlu bir yapı arzetmektedir. Bundan baska; ülkemizin çevre kirliliğine duyarlılığı, onun hem ulusal politikasında yer alan bir konu olmakta, hem de uluslararası örgütlerce konuya değin alınmıs tedbirler çerçevesinde islerlik kazanmıs bir halde karsımıza çıkmaktadır.
“Nükleer enerji üretim zinciri, tümüyle ele alındığında sera gazı salımı konusunda en temiz seçenektir. Fosil yakıtların yanmasıyla açığa çıkan karbon monoksit, karbondioksit, sülfür dioksit ve azot dioksit gibi sera gazı olusumuna sebep olan zararlı gazlar, nükleer santraller çalısırken atmosfere salınmaz. Bu nedenle nükleer enerjinin iklim değisikliğine sebep olan atmosferdeki sera gazı konsantrasyonunun azaltılmasında büyük rolü vardır. Günümüzde nükleer santraller, elektrik sektöründen kaynaklanan sera gazı salımında yıllık
olarak yaklasık %17 azalmaya sebep olmaktadır.” 82
Denilebilir ki Kyoto Protokolü, ülkemizin enerji politikasının çevreye yönelik
boyutunun hemen hemen tamamını kapsamaktadır. Protokolün amacı gereği; atmosferdeki sera gazı yoğunluğunun iklimi olumsuz etkilemesine izin verilmemesi gerekmektedir.
“Türkiye çevre konusunda yolun henüz çok basındadır. Kyoto’ya yeni üye olan
ülkemiz AB’nin taahhüt ettiği kriterlere ulasması güç görünmektedir. Türkiye’nin bu taahhütleri yerine getirebilmesi için birincisi mevcut kömür santrallerinin rehabilitasyonunu gerçeklestirerek daha az emisyona sebep olması ikincisi de hidroenerji, jeotermal, rüzgar ve günes zengini olan ülkemizin bu alanlardan daha fazla yararlanabilecek sekilde politikasını gelistirmesi gerekmektedir. Ayrıca temiz kömür teknolojilerine yatırım yaparak hem kömüründen daha fazla faydalanabilecek hem de çevresini korumus olacaktır.” 83
Ülkemizin 2012 yılı öncesinde Kyoto Protokolü gereği emisyon değerlerini azaltma sorumluluğu yoktur, ancak bu tarihten itibaren, her ülkeden beklendiği gibi bizim ülkemizden de konuyla ilgili üzerine düsen görevleri yerine getirmesi istenir.
“Türkiye’de 2010’da toplam CO2 emisyonu 263 milyon ton (metric ton)’a
yükselmistir. CO2 emisyonu 1990 düzeyi ile karsılastırıldığında yüzde 103.5, 2000 düzeyi ile karsılastırıldığında yüzde 26.2 artmıstır. Kömür geçmiste olduğu gibi en önemli emisyon kaynağı olmaya devam etmis, emisyon kaynağı olarak kömürü, gaz ve petrol izlemistir.
2010’da top-lam emisyonun yüzde 49’u kömürden, yüzde 27.8’i gazdan ve yüzde 23.1’i petrolde kaynaklanmıstır (EIA, 2012)” 84
Bununla birlikte, Mersin, Akkuyu’da kurulacak olan nükleer güç santralinin emisyon tasarrufunda önemli bir rol oynayacağı söylenmektedir:
“Akkuyu nükleer güç santrali tüm üniteleri ile isletmeye alındığında yılda yaklasık
19.5 Mton CO2 emisyon tasarrufu sağlayacağı belirlenmistir. Bu rakam elektrik üretimi kaynaklı emisyonların yaklasık olarak %7sine tekabül ediyor olacağı hesaplanmıstır. Elektrik üretimi kaynaklı emisyonların Türkiye’nin toplam emisyon hacmi içerisinde %40’a varan oran ile en yüksek paya sahip olan sektör olduğu düsünüldüğünde sağlanacak emisyon tasarrufunun önemli bir miktar teskil edeceği daha iyi anlasılabilmektedir. Nükleer enerji ile sağlanan emisyon azaltımı Kyoto Protokolü Esneklik Mekanizmaları kapsamında değerlen-
dirilemiyor olmakla birlikte elektrik üretiminde karbon yoğunluğunu ve salımları azaltıcı etkisi ile Türkiye’nin emisyon hacmindeki artısın sınırlandırılması üzerinde etkili olacağı görülmektedir.” 85
Sonuç
Ülkelerin politikalarında basrolü oynayan enerji, onları bir taraftan bir araya getirip çıkarlarını tatmin ederken, diğer taraftan ayrıstırıcı bir rol üstlenip onları birbirine düsman haline de getire-bilmektedir. Tarihte bunun örneklerine çok rastlanmıstır. Türkiye-Norveç iliskilerinin bugüne kadar yasanan süreçte hiçbir olumsuzluğa rastlamadan olanca güzelliği ile süregelmis olması, hem sözkonusu ülkeler; hem de küresel barıs, huzur ve istikrar anlayısı için sevindirici niteliktedir. Bu nedenle diyebiliriz ki, her iki ülke de bu iliskiden memnundur.
Gelecekte de, önemli çalısmalara beraberce imzalar atacaklardır.
Devlet müdahalesinin ve serbest girisimin birlesiminden olusan Norveç ekonomisi, diğer ülkelerle isbirliği halinde olması nedeniyle, bilhassa enerji alanında, gün geçtikçe daha da büyüyüp gelismektedir. Norveç, kanıtlanmıs 6,7 milyar varillik petrol rezerviyle Batı Avrupa’nın, 2,1 trilyon metreküplük doğal gaz rezerviyle de Avrupa’nın en büyük rezervlerine sahip bir ülkedir. Su bir gerçek ki; ülkemizin büyüyen ve gelisen ekonomisine paralel olarak artıs gösteren enerji ihtiyacına cevap verebilecek projelerin takibine önem veril melidir. Derin deniz arastırmacılığında ileri teknolojilere sahip ülkelerden biri olan Norveç ile olan iliskimiz ülkemizin çıkarları için bu anlamda da önem tasımaktadır. Ülkemizin, Norveçli enerji sirketi Statoil’in derin deniz arama cılığındaki know-how’ından yararlanması lehine olacaktır. Bundan baska; yenilenebilir enerjide olağanüstü bir potansiyel sunan ülkemizin, bu potansiyel den kısa sürede ne kadar çok yararlanabileceğinin yolları aranmalıdır. Yine bu enerji türündeki kaynaklarımızın kullanımıyla ilgili önerilere de ülkemizin çıkarları doğrultusunda açık olmalıyız.
Enerji sektöründe yasanan çesitlilik, etkenlik ve esneklik, uzun vadeli enerji güvenliği için temel sartlardandır. Çevresel olarak daha kabul edilebilir enerji kaynaklarının gelistirilmeye ihtiyacı olduğu gerçeğini kabullenmeliyiz. Bu bağlamda; küresel güvenlik anlayısı içerisinde, daha ziyade çevre kirliliğine karsı mücadele anlamındaki güvenlik açısından Türkiye ve Norveç, karbon tarafsız lığının nesnelliği konusunda ortak bir dizi politika olusturmalı ve bunu uygulanabilir kılmalıdır. Kısacası, her iki ülke de uluslararası iklim politikasında kaydadeğer bir rol oynamalıdır.
DİPNOTLAR;
1 BİLGESAM 2010 Güz Dönemi Stajyeri, Doktora Öğrencisi, İstanbul/TÜRKİYE
2 DU CASTEL Viviane, “La Mer de Barents: Vers Un Nouveau « Grand Jeu »?, Paris, Octobre 2005, IFRI-Institut Français des Relations Internationales, p. 24. (DU CASTEL Viviane, “ Barents Denizi: Yeni « Büyük Bir Oyun » a Doğru mu ?,
Paris, Ekim 2005, IFRI-Uluslararası İliskiler Fransız Enstitüsü, s. 24.)
3 SEVİNÇER Vedat, “Bir Ülke Petrolle Nasıl Zengin Olmaz?: Norveç, Petrol ve Eğitimli İnsan Gücü Faktörü”, 07 Temmuz 2009,
http://www.bilgesam.org/incele/815/-bir-ulke-petrolle-nasil-zengin-olmaz---norvec--petrol-ve-egitimli-insan-gucu-faktoru/
4 ALKAN Nail, “Norveç’te Seçimler”, 09.11.2009,
http://www.sde.org.tr/tr/haberler/96/norvecte-secimler.aspx
5 DELOY Corinne, “L’Opposition de Droite Pourrait Revenir Au Pouvoir À La Faveur des Élections Législatives Norvégiennes”, Observatoire des Élections En Europe, Élections Législatives En Norvège, 09 Septembre 2013, Publication de la Fondation Robert Schuman, p. 04,
http://www.robert-schuman.eu/fr/doc/oee/oee-1446c-fr.pdf
6 DELOY Corinne, “L’Opposition de Droite Pourrait Revenir Au Pouvoir À La Faveur des Élections Législatives Norvégiennes”, Observatoire des Élections En Europe, Élections Législatives En Norvège, 09
Septembre 2013, Publication de la Fondation Robert Schuman, p. 06,
http://www.robert-schuman.eu/fr/doc/oee/oee-1446c-fr.pdf
7 “Institutions”, Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, Paris, International Energy Agency, p. 19.
8 “Institutions”, Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, Paris, International Energy Agency, p.19.
9 “Institutions”, Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, Paris, International Energy Agency, p. 19.
10 “Institutions”, Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, Paris, International Energy Agency, p. 19.
11 “Institutions”, Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, Paris, International Energy Agency, p. 19.
12 DEAN Marc, “Exploitation des Hydrocarbures et Électrification des Transports: Les Modèles Norvégien et Suédois”, Mémoire, Quebec, Septembre 2013, p. 02,
http://www.consultationenergie.gouv.qc.ca/memoires/20130921_146_Marc_Dean_M.pdf
13 DEAN Marc, “Exploitation des Hydrocarbures et Électrification des Transports: Les Modèles Norvégien et Suédois”, Mémoire, Quebec, Septembre 2013, p. 02,
http://www.consultationenergie.gouv.qc.ca/memoires/20130921_146_Marc_Dean_M.pdf
14 DEAN Marc, “Exploitation des Hydrocarbures et Électrification des Transports: Les Modèles Norvégien et Suédois”, Mémoire, Quebec, Septembre 2013, p. 02,
http://www.consultationenergie.gouv.qc.ca/memoires/20130921_146_Marc_Dean_M.pdf
15 DEAN Marc, “Exploitation des Hydrocarbures et Électrification des Transports: Les Modèles Norvégien et
Suédois”, Mémoire, Quebec, Septembre 2013, p. 02,
http://www.consultationenergie.gouv.qc.ca/memoires/20130921_146_Marc_Dean_M.pdf
16 Statkraft Türkiye’nin web sayfası, http://www.statkraft.com.tr/urun/
17 La Stratégie du Gouvernement Norvégien Pour Le Développement du Grand Nord, Édition du Ministère
Norvégien, des Affaires Étrangères, page 14, http://www.regjeringen.no/upload/ud/vedlegg/strategifr.pdf
18 SEVİNÇER Vedat, “Bir Ülke Petrolle Nasıl Zengin Olmaz?: Norveç, Petrol ve Eğitimli İnsan Gücü Faktörü”,
07 Temmuz 2009, http://www.bilgesam.org/incele/815/-bir-ulke-petrolle-nasil-zengin-olmaz---norvec--petrol-
ve-egitimli-insan-gucu-faktoru/
19 SEVİNÇER Vedat, “Bir Ülke Petrolle Nasıl Zengin Olmaz?: Norveç, Petrol ve Eğitimli Dnsan Gücü Faktörü”,
07 Temmuz 2009, http://www.bilgesam.org/incele/815/-bir-ulke-petrolle-nasil-zengin-olmaz---norvec--petrolve-
egitimli-insan-gucu-faktoru/
20 SEVİNÇER Vedat, “Bir Ülke Petrolle Nasıl Zengin Olmaz?: Norveç, Petrol ve Eğitimli İnsan Gücü Faktörü”,
07 Temmuz 2009, http://www.bilgesam.org/incele/815/-bir-ulke-petrolle-nasil-zengin-olmaz---norvec--petrolve-
egitimli-insan-gucu-faktoru/
21 SEVİNÇER Vedat, “Bir Ülke Petrolle Nasıl Zengin Olmaz?: Norveç, Petrol ve Eğitimli İnsan Gücü Faktörü”,
07 Temmuz 2009, http://www.bilgesam.org/incele/815/-bir-ulke-petrolle-nasil-zengin-olmaz---norvec--petrolve-
egitimli-insan-gucu-faktoru/
22 ŞİMŞEK Feyyaz, “Rusya ve Hazar Bölgesi Enerji Görünümü”, T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,
Enerji İsleri Genel Müdürlüğü, Enerji Politikaları ve Stratejileri Dairesi Baskanlığı personeli tarafından
hazırlanmıs olan rapor, 14-21 Nisan 2014, Sayı 77, s. 05.
23 “Kırım Krizi Norveç’e Yaradı”, Sabah Gazetesi, 29 Nisan 2014,
http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2014/04/29/kirim-krizi-norvece-yaradi
24 “Wintershall Norveç Çalısmalarını Arttırıyor”, Enerji Günlüğü, 14 Eylül 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/wintershall-norvec-calismalarini-arttiriyor_10099.html
25 “Wintershall Norveç Çalısmalarını Arttırıyor”, Enerji Günlüğü, 14 Eylül 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/wintershall-norvec-calismalarini-arttiriyor_10099.html
26 Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, p. 08,
http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/norway2011_web.pdf
27 Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, p. 86,
http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/norway2011_web.pdf
28 DU CASTEL Viviane, “La Mer de Barents: Vers Un Nouveau «Grand Jeu»?”, Paris, Octobre 2005, IFRIInstitut
Français des Relations Internationales, p. 24-25. (DU CASTEL Viviane, “Barents Denizi: Yeni «Büyük
Bir Oyun» a Doğru mu ?, Paris, Ekim 2005, IFRI-Uluslararası Dliskiler Fransız Enstitüsü, s. 24-25.)
29 La Norvège et l’UE – Partenaires Pour L’Europe, Édition du Ministère des Affaires Étrangères de Norvège,
Numéro de publication: E-893, 12/2011, ISBN : 978-82-7177-877-4, p.21,
http://www.noorwegen.nl/PageFiles/461214/la%20norv%C3%A8ge%20et%20l'ue.pdf
30 La Norvège et l’UE – Partenaires Pour L’Europe, Édition du Ministère des Affaires Étrangères de Norvège,
Numéro de publication: E-893, 12/2011, ISBN : 978-82-7177-877-4, p.21,
http://www.noorwegen.nl/PageFiles/461214/la%20norv%C3%A8ge%20et%20l'ue.pdf
31 La Norvège et l’UE – Partenaires Pour L’Europe, Édition du Ministère des Affaires Étrangères de Norvège,
Numéro de publication: E-893, 12/2011, ISBN : 978-82-7177-877-4, p.21,
http://www.noorwegen.nl/PageFiles/461214/la%20norv%C3%A8ge%20et%20l'ue.pdf
32 YARAMIS Volkan, “Avrupa Birliği Ülkeleri Enerji Görünümü”, T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,
Enerji Dsleri Genel Müdürlüğü, Enerji Politikaları ve Stratejileri Dairesi Baskanlığı personeli tarafından
hazırlanmıs olan rapor, 02-09 Haziran 2014, Sayı 84, s. 02.
33 OFFERDAL Kristine, “Arctic Energy in EU Policy: Arbitrary Interest in the Norwegian High North”, Arctic,
Vol. 63, No:1, March 2010, University of Calgary, Calgary / CANADA, p. 39,
http://pubs.aina.ucalgary.ca/arctic/Arctic63-1-30.pdf
34 OFFERDAL Kristine, “Arctic Energy in EU Policy: Arbitrary Interest in the Norwegian High North”, Arctic,
Vol. 63, No:1, March 2010, University of Calgary, Calgary / CANADA, p. 39,
http://pubs.aina.ucalgary.ca/arctic/Arctic63-1-30.pdf
35 Türkiye’nin Enerji Stratejisi, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa
36 ÖZTÜRK Hasan, TÜRK Ömer Faruk, “Prof. Dr. Nursin Atesoğlu Güney ile Söylesi, Nükleer Enerji ve
Nükleer Silahlanma, Temmuz 2013” Bilge Söylesi -15, İstanbul, Bilgesam Yayınları, 2013, s. 18-19.
37 PAMDR Necdet, “Boru Hatları Türkiye’yi Transit Geçti”, Enerji Dergisi,
www.enerjidergisi.com/n-566-boruhatlari-turkiyeyi-transit-geçti-aspx/
38 Türkiye’nin Enerji Stratejisi, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa
39 “Nükleer Santraller ve Ülkemizde Kurulacak Nükleer Santrale İliskin Bilgiler”, T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İsleri Genel Müdürlüğü,
Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi Baskanlığı tarafından hazırlanmıs olan rapor, Yayın No: 1, s. 06.
40 Türkiye’nin Enerji Stratejisi, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa
41 ÖZTÜRK Hasan, TÜRK Ömer Faruk, “Prof. Dr. Nursin Atesoğlu Güney ile Söylesi, Nükleer Enerji ve
Nükleer Silahlanma, Temmuz 2013” Bilge Söylesi -15, İstanbul, Bilgesam Yayınları, 2013, s. 7.
42 BİLGİNOĞLU M. Ali, “Türkiye’nin Enerji Sorunları ve Çözüm Arayısları”, Erciyes Üniversitesi Stratejik Arastırmalar Merkezi (ERUSAM), s. 9,
http://www.erusam.com/images/dosya/Turkiyenin_Enerji_Sorunlari_ve_Cozum_Arayislari.pdf
43 “Bursa Linyitleri İsletmesi Satılacak”, 20 Ağustos 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/bursa-linyitleri-isletmesi-satilacak_9786.html
44 Türkiye’nin Enerji Stratejisi, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa
45 ÖZTÜRK Hasan, TÜRK Ömer Faruk, “Prof. Dr. Nursin Atesoğlu Güney ile Söylesi, Nükleer Enerji ve
Nükleer Silahlanma, Temmuz 2013” Bilge Söylesi -15, Dstanbul, Bilgesam Yayınları, 2013, s. 07-08.
46 ÖZTÜRK Hasan, TÜRK Ömer Faruk, “Prof. Dr. Nursin Atesoğlu Güney ile Söylesi, Nükleer Enerji ve
Nükleer Silahlanma, Temmuz 2013” Bilge Söylesi -15, İstanbul, Bilgesam Yayınları, 2013, s. 07-08.
47 YORKAN Arzu, “Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye’ye Etkileri”, Bilge Strateji, Cilt 1, Sayı 1,
Güz 2009, İstanbul, Bilgesam Yayınları, 2009, s. 36.
48 Türkiye’nin Enerji Stratejisi, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa
49 “Nükleer Santraller ve Ülkemizde Kurulacak Nükleer Santrale İliskin Bilgiler”, T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı, Enerji İsleri Genel Müdürlüğü, Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi Baskanlığı tarafından
hazırlanmıs olan rapor, Yayın No: 1, s. 32.
50 “Norveç ile Her Türlü İsbirliğine Hazırız”, 09 Ocak 2012,
https://m.akparti.org.tr/site/pdf/norvec-ile-her-turlu-isbirligine-haziriz/18605
51 “Kargı-Kızılırmak HES Yatırım ve Tanıtım Töreni”, Çorum İl Özel Ddaresi Faaliyet Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 10, Nisan 2012, s. 08.
52 “Norveç ile Her Türlü İsbirliğine Hazırız”, 09 Ocak 2012,
https://m.akparti.org.tr/site/pdf/norvec-ile-her-turluisbirligine-haziriz/18605
53 “Kargı-Kızılırmak HES Yatırım ve Tanıtım Töreni”, Çorum İl Özel Ddaresi Faaliyet Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 10, Nisan 2012, s. 08-09.
54 “Norveç ile Her Türlü İsbirliğine Hazırız”, 09 Ocak 2012,
https://m.akparti.org.tr/site/pdf/norvec-ile-her-turlu-isbirligine-haziriz/18605
55 “Norveç ile Her Türlü İsbirliğine Hazırız”, 09 Ocak 2012,
https://m.akparti.org.tr/site/pdf/norvec-ile-her-turlu-isbirligine-haziriz/18605
56 “Norveç ve Türkiye Arasında Artan İsbirliği Fırsatları”, 10 Ocak 2012,
http://www.norway.org.tr/News_and_events/News-from-Norway/Norvec-ve-Turkiye-arasnda-artan-ibirliifrsatlar/
57 “Norveç ve Türkiye Arasında Artan İsbirliği Fırsatları”, 10 Ocak 2012,
http://www.norway.org.tr/News_and_events/News-from-Norway/Norvec-ve-Turkiye-arasnda-artan-ibirliifrsatlar/
58 “Türkiye-Norveç İliskileri Güçleniyor”, T.C Basbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü,
05 Kasım 2013, http://www.byegm.gov.tr/turkce/haber/turkiye-norvec-ilikileri-gucleniyor/297
59 “Türkiye-Norveç İliskileri Güçleniyor”, T.C Basbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü,
05 Kasım 2013, http://www.byegm.gov.tr/turkce/haber/turkiye-norvec-ilikileri-gucleniyor/297
60 Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Norveç Krallığı Hükümeti Arasında Enerji Alanında İsbirliğine İliskin Mutabakat Zaptının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı Gerekçe Metni,
http://web.tbmm.gov.tr/gelenkagitlar/metinler/300409.pdf
61 Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Norveç Krallığı Hükümeti Arasında Enerji Alanında İsbirliğine İliskin Mutabakat Zaptının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı Gerekçe Metni,
http://web.tbmm.gov.tr/gelenkagitlar/metinler/300409.pdf
62 SARAÇOĞLU Cahit, “Norveç ile Enerjik İsbirliği Anlasması”, Yenisafak Gazetesi, 05 Kasım 2013,
http://www.yenisafak.com.tr/ekonomi/norvec-ile-enerjik-isbirligi-anlasmasi-579073
63 SAĞLAM Erdal, “Norveç Enerjide İsbirliğinden Umutlu”, Hürriyet Gazetesi, 07 Kasım 2013,
http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/25060345.asp
64 SAĞLAM Erdal, “Norveç Enerjide İsbirliğinden Umutlu”, Hürriyet Gazetesi, 07 Kasım 2013,
http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/25060345.asp
65 “Kırım Krizi Norveç’e Yaradı”, Sabah Gazetesi, 29 Nisan 2014,
http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2014/04/29/kirim-krizi-norvece-yaradi
66 YILDIRIM Göksel, “Doğal Gazda Yeni Rota Norveç”, Anadolu Ajansı, 29 Nisan 2014,
http://www.aa.com.tr/tr/haberler/320043--dogal-gazda-yeni-rota-norvec
67 YILDIRIM Göksel, “Doğal Gazda Yeni Rota Norveç”, Anadolu Ajansı, 29 Nisan 2014,
http://www.aa.com.tr/tr/haberler/320043--dogal-gazda-yeni-rota-norvec
68 “Yıldız: Norveç’ten LNG Talep Ettik”, 01 Mayıs 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/c/detay.asp?id=8294&pid=446
69 “Yıldız: Norveç’ten LNG Talep Ettik”, 01 Mayıs 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/c/detay.asp?id=8294&pid=446
70 “Türkiye-Norveç Enerji Dsbirliği Hamlesi”, 07 Mayıs 2014,
http://www.dunya.com/turkiye-norvec-enerjiisbirligi-hamlesi-227286h.htm
71 “«Norveç Savunması 2013» Konulu Doküman İle 2009 Tarihli «Norveç Silahlı Kuvvetleri Stratejik Konsepti»”, s. 06-07, http://www.mgk.gov.tr/calismalar/calismalar/024_norvec_savunmasi_silahli_kuvvetleri.pdf
72 La Stratégie du Gouvernement Norvégien Pour Le Développement du Grand Nord, Édition du Ministère Norvégien, des Affaires Étrangères, page 15, http://www.regjeringen.no/upload/ud/vedlegg/strategifr.pdf
73 YILMAZ Nihat, ÇİFTÇİ Ali, “Arktika Bölgesi’nin Siyasal Önemi ve Siyasal ve Hukuksal Statüsünün Karsılastırmalı Değerlendirmesi” Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 31, Güz 2013, s. 09-10.
74 KAVAS Alp Yüce, “Rusya’nın Arktik Politikası ve Türkiye”, 20 Ocak 2014,
http://www.bilgesam.org/incele/78/-rusya%E2%80%99nin-arktik-politikasi-ve-turkiye/
75 DARABADD Parvin, “Kuzey Kutbu’nun Jeopolitikası: Geleceğe Adanan Oyun”, 29 Ağustos 2014,
http://politikaakademisi.org/kuzey-kutbunun-jeopolitikasi-gelecege-adanan-oyun/
76 KAVAS Alp Yüce, “Rusya’nın Arktik Politikası ve Türkiye”, 20 Ocak 2014,
http://www.bilgesam.org/incele/78/-rusya%E2%80%99nin-arktik-politikasi-ve-turkiye/
77 Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, p. 07,
http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/norway2011_web.pdf
78 DEAN Marc, “Exploitation des Hydrocarbures et Électrification des Transports: Les Modèles Norvégien et Suédois”, Mémoire, Quebec, Septembre 2013, p. 03,
http://www.consultationenergie.gouv.qc.ca/memoires/20130921_146_Marc_Dean_M.pdf
79 La Stratégie du Gouvernement Norvégien Pour Le Développement du Grand Nord, Édition du Ministère Norvégien, des Affaires Étrangères, page 14,
http://www.regjeringen.no/upload/ud/vedlegg/strategifr.pdf
80 Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review, p. 07,
http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/norway2011_web.pdf
81 “Nükleer Santraller ve Ülkemizde Kurulacak Nükleer Santrale İliskin Bilgiler”, T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İsleri Genel Müdürlüğü, Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi Baskanlığı tarafından hazırlanmıs olan rapor, Yayın No: 1, s. 28.
82 “Nükleer Santraller ve Ülkemizde Kurulacak Nükleer Santrale Dliskin Bilgiler”, T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İsleri Genel Müdürlüğü, Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi Baskanlığı tarafından hazırlanmıs olan rapor, Yayın No: 1, s. 10.
83 YORKAN Arzu, “Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye’ye Etkileri”, Bilge Strateji, Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009, İstanbul, Bilgesam Yayınları, 2009, s. 36.
84 ALTINTAS Halil, “Türkiye’de Birincil Enerji Tüketimi, Karbondioksit Emisyonu ve Ekonomik Büyüme İliskisi: Esbütünlesme ve Nedensellik Analizi” Eskisehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Nisan 2013, s. 267.
85 KUMBAROĞLU Gürkan, “Nükleer Enerjiye Geçiste Türkiye Modeli – II Türkiye’nin İklim Değisikliği Stratejisi ve Nükleer Enerjiye Geçis”, Aralık 2012, Ekonomi ve Dıs Politikalar Arastırma Merkezi (EDAM), s. 46,
http://www.edam.org.tr/EDAMNukleer/Nuclear%20Report%202012/TR/bolum2.pdf
KAYNAKÇA
“«Norveç Savunması 2013» Konulu Doküman Dle 2009 Tarihli «Norveç Silahlı
Kuvvetleri Stratejik Konsepti»”,
http://www.mgk.gov.tr/calismalar/calismalar/024_norvec_savunmasi_silahli_kuvvetleri.pdf, (Erisim: 19 Mayıs 2013)
“Bursa Linyitleri İsletmesi Satılacak”, 20 Ağustos 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/bursa-linyitleri-isletmesi-satilacak_9786.html (Erisim: 24 Ağustos 2014)
“Kargı-Kızılırmak HES Yatırım ve Tanıtım Töreni”, T.C. Çorum Dl Özel Ddaresi
Faaliyet Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 10, Nisan 2012.
“Kırım Krizi Norveç’e Yaradı”, Sabah Gazetesi, 29 Nisan 2014,
http://www.sabah.com.tr/Ekonomi/2014/04/29/kirim-krizi-norvece-yaradi (Erisim: 30 Nisan 2014)
“Norveç ile Her Türlü Dsbirliğine Hazırız”, 09 Ocak 2012,
https://m.akparti.org.tr/site/pdf/norvec-ile-her-turlu-isbirligine-haziriz/18605, (Erisim: 13 Ocak 2012)
“Norveç ve Türkiye Arasında Artan İsbirliği Fırsatları”, 10 Ocak 2012,
http://www.norway.org.tr/News_and_events/News-from-Norway/Norvec-ve-Turkiye-arasnda-artan-ibirlii-frsatlar/ (Erisim: 19 Ocak 2012)
“Nükleer Santraller ve Ülkemizde Kurulacak Nükleer Santrale İliskin Bilgiler”, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İsleri Genel Müdürlüğü, Nükleer Enerji Proje Uygulama Dairesi Baskanlığı tarafından hazırlanmıs olan rapor, Yayın No: 1.
“Türkiye-Norveç Enerji İsbirliği Hamlesi”, 07 Mayıs 2014,
http://www.dunya.com/turkiye-norvec-enerji-isbirligi-hamlesi-227286h.htm, (Erisim: 09 Mayıs 2014)
“Wintershall Norveç Çalısmalarını Arttırıyor”, Enerji Günlüğü, 14 Eylül 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/wintershall-norvec-calismalarini-arttiriyor_10099.html, (Erisim: 16 Eylül 2014)
“Yıldız: Norveç’ten LNG Talep Ettik”, 01 Mayıs 2014,
http://www.enerjigunlugu.net/c/detay.asp?id=8294&pid=446 (Erisim: 03 Mayıs 2014)
Alp Yüce Kavas, “Rusya’nın Arktik Politikası ve Türkiye”, 20 Ocak 2014,
http://www.bilgesam.org/incele/78/-rusya%E2%80%99nin-arktik-politikasi-ve-turkiye/ (Erisim: 24 Ocak 2014)
Arzu Yorkan, “Avrupa Birliği’nin Enerji Politikası ve Türkiye’ye Etkileri”, Bilge
Strateji, Cilt 1, Sayı 1, Güz 2009, İstanbul, Bilgesam Yayınları, 2009.
Cahit Saraçoğlu, “Norveç ile Enerjik İsbirliği Anlasması”, Yenisafak Gazetesi, 05
Kasım 2013, http://www.yenisafak.com.tr/ekonomi/norvec-ile-enerjik-isbirligi-anlasmasi-579073, (Erisim: 08 Kasım 2013)
Corinne Deloy, “L’Opposition de Droite Pourrait Revenir Au Pouvoir À La Faveur
des Élections Législatives Norvégiennes”, Observatoire des Élections En Europe, Élections Législatives En Norvège, 09 Septembre 2013, Publication de la Fondation Robert Schuman,
http://www.robert-schuman.eu/fr/doc/oee/oee-1446c-fr.pdf (Erisim: 19 Kasım 2013)
Energy Policies of IEA Countries Norway 2011 Review,
http://www.iea.org/publications/freepublications/publication/norway2011_web.pdf (Erisim: 24 Ağustos 2011)
Erdal Sağlam, “Norveç Enerjide İsbirliğinden Umutlu”, Hürriyet Gazetesi, 07 Kasım 2013,
http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/25060345.asp (Erisim: 09 Kasım 2013)
Feyyaz Simsek, “Rusya ve Hazar Bölgesi Enerji Görünümü”, T.C. Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İsleri Genel Müdürlüğü, Enerji Politikaları ve Stratejileri Dairesi Baskanlığı personeli tarafından hazırlanmıs olan rapor, 14-21 Nisan 2014, Sayı 77.
Göksel Yıldırım, “Doğal Gazda Yeni Rota Norveç”, Anadolu Ajansı, 29 Nisan 2014,
http://www.aa.com.tr/tr/haberler/320043--dogal-gazda-yeni-rota-norvec (Erisim: 05 Mayıs 2014)
Gürkan Kumbaroğlu, “Nükleer Enerjiye Geçiste Türkiye Modeli – II Türkiye’nin
İklim Değisikliği Stratejisi ve Nükleer Enerjiye Geçis”, Aralık 2012, Ekonomi ve Dıs Politikalar Arastırma Merkezi (EDAM),
http://www.edam.org.tr/EDAMNukleer/Nuclear%20Report%202012/TR/bolum2.pdf (Erisim:
01 Ocak 2013)
Halil Altıntas, “Türkiye’de Birincil Enerji Tüketimi, Karbondioksit Emisyonu ve
Ekonomik Büyü-me İliskisi: Esbütünlesme ve Nedensellik Analizi” T.C. Eskisehir
Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Nisan 2013.
Hasan Öztürk, Ömer Faruk Türk, “Prof. Dr. Nursin Atesoğlu Güney ile Söylesi,
Nükleer Enerji ve Nükleer Silahlanma, Temmuz 2013” Bilge Söylesi -15, İstanbul, Bilgesam Yayınları, 2013.
Kristine Offerdal, “Arctic Energy in EU Policy: Arbitrary Interest in the Norwegian High North”, Arctic, Vol. 63, No:1, March 2010, University of Calgary, Calgary / CANADA,
http://pubs.aina.ucalgary.ca/arctic/Arctic63-1-30.pdf (Erisim: 15 Ağustos 2014)
La Norvège et l’UE – Partenaires Pour L’Europe, Édition du Ministère des Affaires Étrangères de Norvège, Numéro de publication: E-893, 12/2011, ISBN : 978-82-7177-877-4,
http://www.noorwegen.nl/PageFiles/461214/la%20norv%C3%A8ge%20et%20l'ue.pdf
(Erisim: 23 Ağustos 2014)
La Stratégie du Gouvernement Norvégien Pour Le Développement du Grand Nord, Édition du Ministère Norvégien, des Affaires Étrangères,
http://www.regjeringen.no/upload/ud/vedlegg/strategifr.pdf (Erisim: 23 Ağustos 2014)
M. Ali Bilginoğlu, “Türkiye’nin Enerji Sorunları ve Çözüm Arayısları”, T.C. Erciyes
Üniversitesi Stratejik Arastırmalar Merkezi (ERUSAM),
http://www.erusam.com/images/dosya/Turkiyenin_Enerji_Sorunlari_ve_Cozum_Arayislari.pdf, (Erisim: 13 Eylül 2014)
Marc Dean, Exploitation des Hydrocarbures et Électrification des Transports: Les Modèles Norvégien et Suédois, Mémoire, Quebec, Septembre 2013,
http://www.consultationenergie.gouv.qc.ca/memoires/20130921_146_Marc_Dean_M.pdf
(Erisim: 15 Mart 2013)
Nail Alkan, “Norveç’te Seçimler”, 09.11.2009,
http://www.sde.org.tr/tr/haberler/96/norvecte-secimler.aspx (Erisim: 13 Kasım 2009)
Necdet Pamir, “Boru Hatları Türkiye’yi Transit Geçti”, Enerji Dergisi,
www.enerjidergisi.com/n-566-boru-hatlari-turkiyeyi-transit-geçti-aspx/ (Erisim: 14 Eylül
2014)
Nihat Yılmaz, Ali Çiftçi, “Arktika Bölgesi’nin Siyasal Önemi ve Siyasal ve Hukuksal Statüsünün Karsılastırmalı Değerlendirmesi” T.C. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 31, Güz 2013.
Parvin Darabadi, “Kuzey Kutbu’nun Jeopolitikası: Geleceğe Adanan Oyun”, 29
Ağustos 2014,
http://politikaakademisi.org/kuzey-kutbunun-jeopolitikasi-gelecege-adanan-oyun/ (Erisim: 30 Ağustos 2014)
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Norveç Krallığı Hükümeti Arasında Enerji
Alanında İsbirliğine İliskin Mutabakat Zaptının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı Gerekçe Metni, http://web.tbmm.gov.tr/gelenkagitlar/metinler/300409.pdf
(Erisim: 19 Nisan 2014)
Türkiye’nin Enerji Stratejisi, http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa
(Erisim: 09 Mayıs 2014)
Vedat Sevinçer, “Bir Ülke Petrolle Nasıl Zengin Olmaz?: Norveç, Petrol ve Eğitimli İnsan Gücü Faktörü”, 07 Temmuz 2009, http://www.bilgesam.org/incele/815/-bir-ulke-
petrolle-nasil-zengin-olmaz---norvec--petrol-ve-egitimli-insan-gucu-faktoru/ (Erisim tarihi: 15 Ağustos 2009).
Viviane du Castel, “La Mer de Barents: Vers Un Nouveau «Grand Jeu»?, Paris,
Octobre 2005, IFRI-Institut Français des Relations Internationales.
Volkan Yaramıs, “Avrupa Birliği Ülkeleri Enerji Görünümü”, T.C Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İsleri Genel Müdürlüğü, Enerji Politikaları ve Stratejileri Dairesi
Baskanlığı personeli tarafından hazırlanmıs olan rapor, 02-09 Haziran 2014, Sayı 84.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder