ÇİN HALK CUMHURİYETİ’NİN ENERJİ POLİTİKASI, ENERJİ GÜVENLİĞİ VE ORTADOĞU, BÖLÜM 2

ÇİN HALK CUMHURİYETİ’NİN ENERJİ POLİTİKASI, ENERJİ GÜVENLİĞİ VE ORTADOĞU, BÖLÜM 2

Çin Halk Cumhuriyeti’nin Enerji Politikası ve Enerji Güvenliğinde Ortadoğu 3. Bölüm: 

Ortadoğu çok eski çağlardan itibaren insanlık için en önemli merkezlerden biri olmustur. İpek yolunun üzerinde olması ve tek tanrılı dinlerin bu bölgede doğması siyasi açıdan önemi korumaktadır. Bölge de bulunan Süveys Kanalı da bölgenin ticari önemini arttırmaktadır. Ortadoğu’yu asıl önemli kılan unsur ise petrol olmustur. Özellikle II. Dünya Savas’ından sonra devletlerin petrole olan bağımlılık artmıs, bunun sonucu olarak da gelismis ülkeler petrolü yönetmek için enerji politikaları uygulamaya baslamıstır.39 

1949 yılında ÇHC kurulmus fakat içe kapalı ekonomik sistem benimsen mistir.1978 yılında Deng Siaoping’in iktidara gelmesiyle birlikte Çin dısa açılmıs bunun sonucunda iktisadi büyüme yıllık ortalama %10 civarında seyretmistir. Büyüyen ekonomi ile enerji ihtiyacı da büyümüstür. Kendi kendine yeten bir ülke olan Çin 1993’de ilk kez petrol ithal etmistir. Bu tarihten itibaren petrol ithalatına giderek bağımlı hale gelmistir. 

“2050 yılında dünyanın en büyük sanayisine sahip olması beklenen ÇHC’nin enerji ihtiyacı bu büyümeye paralel olarak önümüzdeki 20 yıl içerisinde daha da 
artacaktır.”40“2000’lerin basında ÇHC’nin günlük petrol talebi 75 milyon varil iken 2025 yılına kadar petrol talebinin günlük 120 milyon varile çıkması beklenmektedir.”41 

Artan enerji ihtiyacında en önemli faktörlerden biri enerji kaynaklarına ulasabilmesidir. ÇHC, Sibirya ve Orta Asya petrollerine kolayca ulasabilecek konumda değildir. Bu da ÇHC’nin Ortadoğu petrollerine olan bağımlılığını arttırmaktadır. ÇHC’nin yükselmekte olan gücünün muhafazası için Orta Doğu’da bulunan petrol kaynaklarına ihtiyacı giderek artacaktır.42 

ÇHC’nin Ortadoğu ile çok köklü ve eski iliskileri yoktur. “1955 yılına kadar SSCB ile paralel bir Ortadoğu politikası izlemis ve Ortadoğu ülkelerinin bağımsızlık çabalarına çok ciddi olmasa da destek vermistir.[…] Bölgedeki anahtar ülkeler ile iliskilerinin hacmini ABD ve BM iliskilerine paralel yürütmek istemistir.”43 

“Çin’in Orta Doğu bölgesiyle iliskileri 1950’lere kadar gitse de, son yıllarda büyüyen ekonomisine paralel olarak 1990’ların ortalarından itibaren ideolojik yaklasımdan ekonomik yaklasıma dönüserek daha pragmatik bir boyut almıstır.”44 

ÇHC, 1950’li yıllarda Ortadoğu devletlerine en büyük tehdidin emperyalizm olduğunu savunmus bağımsızlık mücadelelerine destek vermistir. 1960’lı yıllardaki ÇHC-SSCB anlasmazlığı sebebiyle ÇHC Sovyet bloğundan soyutlanmıs ve Ortadoğu ülkeleriyle iliskilerine ağırlık vermistir.45 

“Soğuk Savas dönemi boyunca Çin’in, Üçüncü Dünya kuramı çerçevesinde Orta Doğu’ya yönelik politikası sekillenmistir.”46 Fakat artan enerji talebi sebebiyle 1993’den itibaren bölgeyle pragmatist yaklasmaktadır. Enerji talebi güvenliğini sağlamak için politikalar üretmektedir. 

1989 yılında ÇHC Tiananmen meydanındaki ayaklanmayı kanlı bir sekilde bastırmıs bu olay Avrupa ve ABD tarafından kınanmıs sonucu olarak da silah ambargosu ve ticari engeller konulmustur.ÇHC, “Tiananmen Olayları sonrasında girdiği krizi, 1990'lı yıllarda öncülük ettiği olağanüstü ekonomik büyüme ile astı. Bununla iliskili bir baska gelisme, Çin sanayisindeki büyümeye paralel olarak artan hammadde ve enerji talebinin, ülkeyi bu alanda dısa bağımlı hale getirmesiydi.”47 

“Çin, enerji güvenliği konusunda Suudi Arabistan, Irak, Dran ve Sudan gibi kendi ana petrol üreticisi ülkelerle açık bir sekilde ikili iliskiler yürütmektedir. Böyle çabalar dünya tarafından tereddütle izlenmekle beraber, Petrol pazarları son iki yılda olduğu gibi gergin olduğunda, ikili anlasmalar düzenli petrol tedariki karsılığında politik tavizler gerektirebilir.”48 2004 yılında ÇHC-Arap Dsbirliği Forumu kurulmustur. “Forum’un İkinci Bakanlar Toplantısı’nda, ÇHC ile Arap ülkeleri arasında enerji is birliğinde diyalog mekanizmasının kurulması konusunda fikir birliğine varılmıstır. Toplantıda 2006-2008 yılları arasında ÇHC-Arap Petrol Dsbirliği Toplantısının düzenlenmesine kara verilmis, ikili, bölgesel 
ve çok taraflı terörizmle mücadelede is birliği konusunda fikir birliğine varılmıstır.”49 

“ÇHC uygulamaya çalıstığı Ortadoğu politikasıyla; hem enerji ihtiyacını karsılamayı hem de Ortadoğu ülkelerinin ÇHC’deki Müslüman nüfus üzerindeki etkisini ve Tayvan ile iliskilerini zayıflatmayı amaçlamaktadır.”50 

Çin’in artan enerji ihtiyacına paralel olarak Ortadoğu’ya olan bağımlılığı da artmaktadır. Enerji akısının devamlılığı ve güvenliği için bölgenin istikrarlı olmasını istemektedir. “Çin, iliski kurduğu Arap ve Afrika ülkelerinden herhangi bir siyasi reform insan hakları ya da demokrasi talebinde bulunmamakta ve yönetimlerin iç isleriyle ilgilenmemekte bunun yanında sağladığı kredi olanaklarıyla söz konusu ülkelerde liman yapımı, demiryolları, hastane ve eğitim gibi alt yapı yatırımları yapmakta ve ticaretini gelistirmektedir. Bu tür bir yaklasım ise bölgedeki bütün yönetimlerin Çin'e daha sıcak bakmalarına neden olmakta ve Çin'in etkinliğini artırmaktadır.”51 

Çin günümüzde petrol ihtiyacının %50’sini Ortadoğu’dan karsılamaktadır. 2020’de petrol ihracatının %79’a çıkması beklenmektedir. Artan petrol bağımlılığı Çin’in dıs politikasını bölgeye daha bağımlı bir hale getirecektir.52 

3.1.Çin’in Enerji Politikasında Suudi Arabistan 

Çin, Ortadoğu’dan enerji ithali için; “1997 yılında o dönemdeki Irak Hükümetiyle iki petrol sahasının gelistirilmesi konusunda anlasmaya varmıstır. Bu anlasmalar savas nedeniyle kesintiye uğramıstır. Sonrasında ÇHC’nin en büyük petrol sirketi SDNOPEC ile Suudi sirket ARAMCO arasında Suudi Arabistan’ın güneyinde gaz aranması konusunda anlasma imzalamıstır. Bu iki ülke arasındaki iliskilerin baslamasını sağlamıstır.”53 

ÇHC’nin enerji ihtiyacını karsılamak için Suudi Arabistan ile yakınlasması ABD tarafından değerlendirildiğinde ÇHC’nin enerji ihtiyaçlarını karsılayabileceği kanısına varılmıstır.54 ABD’nin bu kanısıyla birlikte ÇHC’nin bölgeyle olan petrol temelli iliskileri kabul edilmis ve ÇHC’nin bölge üzerindeki politikaları mesrulastırılmıstır. 

Suudi Arabistan Ortadoğu’daki en önemli petrol ihracatçılarından biridir. Çin’e petrol ithalinde çok büyük bir öneme sahiptir ve bu payı gün geçtikçe artması beklenmektedir.55 

3.2. Çin’in Enerji Politikasında İran;

“Çin yıllarca büyük güç olma amacı ile Ortadoğu’da karmasık bir politika uygulamıstır. Bölgedeki anahtar ülkeler ile olan iliskilerinin hacmi her zaman ABD ve BM içindeki iliskileri ile orantılı olmustur. Bölgede özellikle yaptığı satıslar ve bölgenin önemli ülkeleri ile kurduğu ikili iliskiler ÇHC’ne ekonomik ve diplomatik bir manevra gücü kazandırmıstır. Çin diğer büyük güçler gibi ihracatına karsı petrol alımı düsüncesi tasımaktadır. Çin’in büyüyen ekonomisinin temelini olusturan sanayi ve bu ekonomik büyümede doğrudan etkili olan yabancı sermaye girisinin daha fazla olabilmesi için petrole ihtiyacı vardır. 

Bunun için de İran Körfezi’ni ihtiyacı olan enerjinin kaynaklarından biri olarak görmektedir.”56 

Çin’in İran ile iliskileri ise yalnızca petrol ile sınırlı kalmamaktadır. Nükleer enerjiye dayalı iliskilerin önemi büyüktür. İran jeopolitik olarak çok önemli bir bölgede bulunmaktadır. Dünya enerji kaynaklarının %50’sinden fazlasının bulunduğu Basra Körfezi’nin ve bu kaynakların özellikle de petrol kaynaklarının Avrupa’ya ve diğer devletlere ulastırılmasını sağlayan Hürmüz Boğazı’nı kontrol etmektedir.57 

Çin İran’ın Ortadoğu barısını bozmayacak bütün politikalarını desteklemektedir. Fakat ABD’nin körfezde bulunan donanmasından rahatsız duymakta ve petrol güvenliğini tehdit ettiğini düsünmektedir. 58 

Çin ve İran arasında 2004 yılında yapılan anlasmaya göre; yirmi bes yıldan fazla bir süre için Çin’in enerji firmalarının Dran’ın petrol ve doğalgaz aramalarında 100 milyar dolarlık bir hak tanımaktadır.59 

“Çin Milli Petrol Sirketi de İran Milli Petrol Sirketi ile Güney Fars doğalgaz sahasının gelistirilmesi için geçen Haziran’da 5 milyar dolarlık baska bir anlasmaya imza koymustu.60 
İran yönetimi ve ABD yönetimi arasındaki anlasmazlıklar ÇHC’nin İran’a yakın politikalar izlemesine olanak sağlamaktadır. Petrol sirketleri arasında imzalanan anlasmalarla Çin petrol ithalatının devamlılığını ve güvenliğin sağlarken bir diğer taraftan da silah ticareti ve nükleer teknoloji paylasımıyla karsılıklı bağımlılığı güçlendirmektedir. 

İran’da Ruhani’nin iktidara gelmesiyle ABD ile olan iliskilerin nispeten yumusadığı bir dönemdeyiz. Bu yumusama ile birlikte ABD’nin Dran üzerindeki denetimi ve kontrolünün artması beklenmektedir. Böyle bir durumda ÇHC’nin petrol politikaları ve güvenliği için atacağı adımlar dikkatle belirlenmeli, olası bir ABD-ÇHC çekismesinden kaçınmalıdır. Böyle bir gerilim yalnızca İran ile olan petrol iliskilerinde değil Ortadoğu’daki bütün iliskilerinde sorun yaratacaktır. 

3.3. Çin’in Enerji Politikasında İsrail 

ABD’nin Ortadoğu’daki en büyük ortağı olan İsrail ile Çin iliskileri 1955 yılında SSCB ile Çin arasındaki çekisme sonucunda ÇHC’nin Arap ülkeleriyle iliskilerini 
gelistirmesiyle baslamaktadır.61 

Çin’in İsrail-Filistin soruna yönelik çözüm önerileri ve yaklaşımları dönem dönem değişmektedir. 1960’lı yıllarda İsrail’in varlığını kabul etmemiş silahlı direnişi haklı görmüstür. Deng Siaoping döneminde ise belirlenen dıs politika ilkelerine uygun olarak barısçıl çözüm yollarının arkasında durmustur. Son çeyrek yüzyıldaki ekonomik büyümeye paralel olarak ilişkiler pragmatik temellere oturtulmustur.62 

ÇHC İsrail-Filistin sorununda Filistin yanlısı bir politika izlemektedir. Arap odaklı bu politikanın temel nedeni enerjidir. Dolayısıyla, Çin’in enerji ihtiyacı Pekin’in bölgeye yönelik dıs politikasını belirlemede ideolojinin önüne geçmistir.63 

1989 yılında Çin’in Tiannanmen Meydanı’ndaki ayaklanmayı kanlı bir sekilde bastırmasından sonra Avrupa ve ABD, Çin’e silah ambargosu uygulamaya baslamıstır. Çin yeni teknoloji silahlara ulasmak için İsrail’den silah ithalatına baslamıstır. Çin’in silah ticaretinde Rusya’dan sonra Dsrail ikinci sırada bulunmaktadır.64 

“ İsrail’in de kuskusuz Çin ile iliskilerini gelistirmesinde büyük çıkarları bulunmaktadır. Her seyden önce İsrail’in Asya’da, ya da Avrasya coğrafyasında var olabilmesi için Çin gereklidir. İsrail dıs politikasını sadece batıya angaje etmek istemiyor, dıs politikasında çesitliliğe gitmek istiyor bu nedenle Çin yeni bir merkez olarak ortaya çıkıyor. İsrail, Çin’in BM Güvenlik Konseyi daimi üyeliğinden de faydalanmak istiyor.”65 

Çin’in İsrail ile olan iliskileri Arap ülkeleriyle olan iliskilerini etkileyecek düzeyde olmaması için çaba sarf etmektedir. 

Bölgedeki Arap ülkeleriyle herhangi bir sorun durumunda enerji akısının tehlikeye gireceğini bilen Çin bu sebeple Dsrail ile iliskilerini göze batmayacak sekilde sekillendirmektedir. 

3.4. Çin’in Enerji Politikasında Irak 

Irak ile Çin arasındaki enerjiye dayalı iliskiler 1997 yılında baslamıs fakat savaslar yüzünden sekteye uğramıstır. “ABD’nin Irak’ı isgali sonrasında ise ÇHC ‘bekle gör ve takip et’ politikası izlemeye baslamıstır.[…]ÇHC Irak’ın geleceğine yönelik olarak […], Irak’ın toprak bütünlüğünün devam etmesi, Irak’taki farklı siyasi, etnik ve dini gruplar arasında uzlasma sağlanarak Irak’ın en kısa zamanda yeniden yapılandırılması ve barıs ile istikrara kavusturulması yönündeki ÇHC politikası uluslararası platformda dile getirilmistir.”66 ÇHC 
bölgeden aldığı enerjinin devamını ve güvenliğini sağlamak için Irak petrollerine gereksinim duymaktadır fakat bölgedeki ABD varlığı ve düzensizlik sebebiyleIrak’a yönelik politika izleyememektedir. 

3.5.Çin’in Enerji Politikasında Arap Baharı Faktörü 

Çin’in Arap Baharı konusundaki en büyük Çin’de de etkisini göstermesidir. 1989 yılındaki Tiannanmen olayını unutmayan Çin tekrar aynı duruma geri dönmekten çekinmektedir. Bu sebeple Arap Baharı’nı anımsatan Mübarek ve Mısır kelimeleri Çin’de yasaklanmıstır.67 Suriye’deki halk ayaklanmasını devlet baskanı Esad’ın kanlı bir sekilde bastırmaya çalısması ve ardından olusan kimyasal silah kullanımına iliskin beyanlar BM Güvenlik Konseyi’nde müdahaleyi gündeme getirmis fakat Çin siyasal yollarla bu sorunun asılması gerektiğini savunmustur.68 ÇHC, ülkesinde olusabilecek olası bir ayaklanmanın önüne geçebilmek amacıyla Mübarek ve Mısır kelimelerini yasaklamakta ve bunun yanı sıra Ortadoğu’daki mevcut istikrarın değismemesi için olası bir Suriye müdahalesinin önüne geçmeye çalısmaktadır. 

ÇHC, enerji politikasının devamlılığının sağlanması için bölgedeki ayaklanmaların önlenmesi gerektiğini ve eski stabil haline kavusturulmasını savunmaktadır. 

Sonuç 

1 Ekim 1949 yılında Mao Zedong Önderliğindeki Komünist Parti’nin yönetimi ile geçirmesinin ardından Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilan edilmistir. Sosyalist ekonomik sistemi benimseyen ÇHC’nin 1978 yılında Deng Siaoping’in iktidara gelmesine kadar ki geçen sürede herhangi bir enerji politikası olmamıs tır. Siaoping, devletlestirilmis üretim araçlarını özellestirerek ekonomik büyüme sağladı. Bu dönemde dıs politika ilkeleri değistirilmis barıs ve istikrar politikaları üzerine bir dıs politika insa edilmistir. 

Son çeyrek yüzyılda ekonomik büyüme hızını arttıran ÇHC’nin buna paralel olarak enerji ihtiyacı da artmıstır. 1990’lı yıllara kadar kendi enerji kaynaklarıyla üretim yapan ÇHC, 1993 yılında ilk kez petrol ithal etmeye baslamıstır. Büyümesi devam eden ÇHC’nin buna paralel olarak enerji ihtiyacı da artmaya devam etmektedir. Enerji ihtiyacında giderek daha fazla dısa bağımlı bir hale gelmektedir. 

1993 yılından itibaren aktif enerji politikası izleyen ÇHC, buna bağlı olarak Ortadoğu ülkeleriyle iyi iliskiler gelistirmistir. Dkili anlasmalar ve doğrudan yatırımlarla bölgenin ÇHC’ye bağlılığını arttırmıs, böylece enerji akısını ve güvenliğini nispeten garanti altına almıstır. ÇHC’nin enerjide çok kutupluluğu için bölgedeki enerji güvenliği çok büyük bir öneme sahiptir. Bu sebeple imzalamıs olduğu anlasmalar bu ihtiyacına paraleldir. 

ÇHC’nin bölge ülkelerine uygulamıs olduğu politikalar ABD ve AB tarafından dikkatle takip edilmektedir. Fakat bölgeye yapılan yatırımlar, ABD yatırımları kadar yoğun değildir. Bu sebeple de bölge ülkeleriyle olan iliskileri enerji boyutunu geçip bütün alanlara yayılamamıstır. 

ÇHC için Ortadoğu yalnızca enerji politikası ve enerji güvenliği için değil aynı zamanda da ABD’nin Tayvan kartına karsılık elinde Ortadoğu kartını bulundurmak istemesinden kaynaklanmaktadır. Ortadoğu’ya yapılan doğrudan yatırımlarda karsılıklı bağımlılık sağlanarak bölgede ÇHC varlığı garanti altına alınırken, bölgedeki ABD karsıtı hareketler desteklenmektedir. Böylece yıllardır ABD’nin ÇHC’ye karsı kullandığı Tayvan kartına karsılık ABD kartı olusturulmaya çalısılmaktadır. 


DİPNOTLAR;


1 Kocaeli Üniversitesi, Uluslararası İliskiler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi 
2 R. Kutay Karaca, Dünyadaki Yeni Güç Çin Tek Kutuptan Çift Kutuba, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2004, 2.Baskı, s. 19-20 
3 Karaca (2004), a.g.e. s.23-24 
4 Çin Kültür Merkezi, http://www.cinkultur.com/CIN_HAKKINDA/Cin_Tarihi/, Erisim Tarihi 05.12.2013 
5 Nuriye Hidayet Ekrem’den aktaran [Hüsrev Tabak], Mao Devletinden Devlet Maosu’na: Çin Dıs Politikasında -Tarih ve Değisim, 
http://www.nobel.gen.tr/Makaleler/Derleme-Issue%202-8-2011.pdf, s.64, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
6 Aydınlık Yayınları’ndan aktaran [Hüsrev Tabak], a.g.m., s.65 
7 Tabak, a.g.m., 
8 Tabak, a.g.e. s.74 
9 Dumbaung’dan aktaran [Yusuf Sayın], Konfüçyüs’ün Yeniden Kesfi ve Çin’in Dıs Politikasında Dönüsüm, 
http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/articles/2013/29/18.PDF, s.8, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
10 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye-Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat 
Yayıncılık, Dstanbul 2008, 1. Baskı, s.56 
11H. Naci Bayraç, “Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye: Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Açısından Bir 
Karsılastırma”, Eskisehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt:10, sayı:1,Haziran 2009, 
https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCsQFjAA&url=
http%3A%2F%2Fsbd.ogu.edu.tr%2Fmakaleler%2F10_1_Makale_5.pdf&ei=EROnUofdFdSAhAfMz4GgCA&us 
g=AFQjCNEhg_-GqBwmoYy96QUohd8rHKBi3Q&sig2=nxGCerVXxo8umH7eDwJdYg , s.118 Erisim Tarihi: 5.12.2013 
12 TÜÇDAD, Çin Halk Cumhuriyeti Hakkında, 
http://www.tuciad.org.tr/index.php/cin-halk-cumhuriyeti-hakkinda, ErisimTarihi: 7.12.2013 
13 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye-Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008, 1. Baskı, s.35 
14 Philip Andrews-Speed, EnergyPolicyandRegulation in thePeople’sRepublic of 
China,http://books.google.com.tr/books?id=DrTIM4jk_F4C&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summ 
ary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false, s.10, Erisim Tarihi: 21.12.2013 
15 Atilla Sandıklı,China’sGrowingNeed of EnergyandChangingBalances, Atilla Sandıklı (Ed.), China A New 
Superpower? Dimensions of Power, Energy,and Security, BDLGESAM Yayıncılık, Dstanbul 2010, s.55 
16JoachimBetz, The Reform of China’sEnergyPolicies, 
http://edoc.vifapol.de/opus/volltexte/2013/4498/pdf/wp216_betz.pdf, s.7-8 Erisim Tarihi: 10.11.2013 
17 Emine Akçadağ, Sanghay Dsbirliği Örgütü: Rusya-Çin Ortaklığı mı, Rekabet mi?,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=640:anghay-birlii-oerguetue-rusya-cin-ortakl-m-rekabeti-mi&catid=122:analizler-guvenlik&Itemid=147, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
18 Ozan Örmeci, Sanghay Dsbirliği Örgütü, http://ydemokrat.blogspot.com/2011/01/sanghay-isbirligi-orgutu.html, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
19 Serdar İskender, Sanghay Dsbirliği Örgütü Bünyesinde Doğal Gaz Karteli Olusumu, 
http://www.dunya.com/sanghay-isbirligi-orgutu-bunyesinde-dogal-gaz-karteli-olusumu-205359h.htm, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
20 David Lamoureux, TheShanghaiCooperationOrganization: AssessingChina, 
http://www.ensec.org/index.php?Itemid=386&catid=121:contentenergysecurity1111&id=331:the-shanghai-cooperation-organization-assessing-chinas-energy-strategy-in-central-asia&option=com_content&view=article, 
s.5, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
21 Selçuk Çolakoğlu, Sanghay Dsbirliği Örgütü’nün Geleceği ve Çin, 
http://www.uidergisi.com/wpcontent/uploads/2010/09/Sanghay-Isbirligi-Orgutunun-Gelecegi-ve-Cin.pdf, s. 195-196, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
22 Çolakoğlu, a.g.m., s.196 
23 Emine Akçadağ, Sanghay Dsbirliği Örgütü: Rusya-Çin Ortaklığı mı, Rekabet mi?,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=640:anghay-birlii-oerguetuerusya-cin-ortakl-m-rekabeti-mi&catid=122:analizler-guvenlik&Itemid=147, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
24 Zhang Qingxia’dan aktaran [Salih Tınmaz], Çin’in Nükleer Enerji Politikası, 
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1208:cinin-nuekleer-enerjipolitikas&
catid=92:analizler-uzakdogu&Itemid=140 , s.2, Erisim Tarihi: 5.12.2013 
25 Ahmet Cangüzel Taner, Çin; Nükleer Santraller, Elektrik Üretimi Politikaları, 
http://www.fmo.org.tr/wp-content/uploads/2011/07/%C3%87in-N%C3%BCkleer-Santraller-Elektrik-%C3%9Cretimi-Politikalar%C4%B1.pdf, s.5, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
26 Taner, a.g.m., s.1 
27 Zhang Qingxia’dan aktaran [Salih Tınmaz], Çin’in Nükleer Enerji Politikası, 
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1208:cinin-nuekleer-enerji-politikas&catid=92:analizler-uzakdogu&Itemid=140, s.3-4, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
28 Tınmaz, a.g.m., s.4 
29 Tınmaz, a.g.m., s.6 
30 Tınmaz, a.g.m., s.6 
31 H. Naci Bayraç, “Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye: Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Açısından Bir Karsılastırma”, Eskisehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,cilt:10,sayı:1,Haziran 2009, s.118, 
https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCsQFjAA&url=
http%3A%2F%2Fsbd.ogu.edu.tr%2Fmakaleler%2F10_1_Makale_5.pdf&ei=EROnUofdFdSAhAfMz4GgCA&usg=AFQjCNEhg_-GqBwmoYy96QUohd8rHKBi3Q&sig2=nxGCerVXxo8umH7eDwJdYg , Erisim Tarihi: 
5.12.2013, s.119, 
32 Bayraç, a.g.m. s.119 
33 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008, 1. Baskı, s.78-79 
34 Sina Kısacık, 21. Yüzyılda Çin Halk Cumhuriyeti’nin Enerji Güvenliği Politikası, 
http://politikaakademisi.org/21-yuzyilda-cin-halk-cumhuriyetinin-enerji-guvenligi-politikasi/, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
35 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2008, 1. Baskı, s.88 
36 Bloomberg HT,“Çin’in Enerjiyle Dmtihanı”, http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1077955-cinin-enerjiyle-imtihani, Erisim Tarihi: 28.11.2013 
37 Sina Kısacık, 21. Yüzyılda Çin Halk Cumhuriyeti’nin Enerji Güvenliği Politikası, 
http://politikaakademisi.org/21-yuzyilda-cin-halk-cumhuriyetinin-enerji-guvenligi-politikasi/, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
38 Abdullah Özdemir, Küresellesme Sürecinde Anahtar Rol: Enerji Politikaları, 
http://www.aso.org.tr/b2b/asobilgi/sayilar/dosyaocaksubat20121.pdf, Erisim Tarihi: 28.11.2013 
39 Ali Yiğit, Ortadoğu Enerji ve Savas, http://www.emo.org.tr/ekler/00f6a4a6c330067_ek.pdf?dergi=932, Erisim Tarihi: 23.11.2013 
40 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye-Çin İliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2008, 1. Baskı., s.79 
41 Atilla Sandıklı,China’s GrowingNeed of EnergyandChangingBalances, Atilla Sandıklı (Ed.), China A New Superpower? Dimensions of Power, Energy,and Security, BDLGESAM Yayıncılık, Dstanbul 2010, s.54 
42 Hicran Kazancı, Çin ve ABD Politikasında Ortadoğu Faktörü, 
http://www.uiportal.net/cin-ve-abd-politikasinda-ortadogu-faktoru.html, Erisin Tarihi: 20.11.2013 
43 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2008, 1. Baskı, s.127-128 
44 Barıs Adıbelli, PaxSınıca Çin Dünya Düzeni, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2009, 1. Baskı, s.249 45 Çağdas Üngör, Çin ve Üçüncü Dünya, 
http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/siyasal/article/download/9334/8672, s.29, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
46 Barıs Adıbelli, PaxSınıca Çin Dünya Düzeni, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2009, 1. Baskı, s.249 
47Üngör, a.g.m., s.33 
48 R. Kutay Karaca, Dünyadaki Yeni Güç Çin: Tek Kutuptan Çift Kutuba, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2004, 2. Baskı, s.139 
49 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2008, 1. Baskı, s.130 
50 Karaca(2008), a.g.e. s.133 
51 Giray Fidan, Çin Arap Dünyası Dliskileri: Hersey Yolundayken Bu Devrim Nereden Çıktı?,
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/cin-cumhuriyeti-tayvan/2011/02/19/6096/cin-arap-dunyasi-iliskileri-hersey-yolundayken-bu-devrim-nereden-cikti, Erisim Tarihi:28,11,2013 
52 Atilla Sandıklı,China’sGrowingNeed of EnergyandChangingBalances, Atilla Sandıklı (Ed.), China A New Superpower? Dimensions of Power, Energy,and Security, BDLGESAM Yayıncılık, Dstanbul 2010, s.60 
53 Jin Liangxiang’dan aktaran [R. Kutay Karaca], Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye Çin İliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008, 1. Baskı, s.135 
54 Karaca(2008), a.g.e. s.134 
55 Karaca(2008), a.g.e., s.135 
56 Karaca (2004), a.g.e. s.143 
57 Karaca(2008), a.g.e.,s.137 
58 Karaca(2008), a.g.e., s.140 
59Thrassy N. Marketos, China’sEnergyGeopolitics: TheShanghaiCooperationOrganizationand Central Asia, 
http://books.google.com.tr/books?id=bax4jL1JNjgC&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r& 
cad=0#v=onepage&q&f=false, s.115-116, Erisim Tarihi: 21.12.2013 
60 Fikret Ertan, Dran-Çin Dliskileri, http://www.zaman.com.tr/fikret-ertan/iran-cin-iliskileri_899727.html, Erisim Tarihi: 20.11.2013 
61 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008, 1. Baskı, s.142 
62 Karaca (2008), a.g.e. , s.143 
63 Barıs Adıbelli, PaxSınıca Çin Dünya Düzeni, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2009, 1. Baskı, s.250 
64 Giray Fidan, Çin İsrail İliskilerine Bakıs, 
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/cin-halk-cumhuriyeti/2011/10/17/6336/cin-israil-iliskilerine-bakis, Erisim Tarihi:28.11.2013 
65 Barıs Adıbelli, Stratejik Kusatma, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2007, 1. Baskı, s.208 
66 R. Kutay Karaca, Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye Çin Dliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2008, 1. Baskı, s.150-151 
67 Kılıç Buğra Kanat, Süpergüç Adayı Çin’in Arap Baharı Korkusu, 
http://arsiv.setav.org/public/HaberDetay.aspx?Dil=tr&hid=115650&q=superguc-adayi-cin-in-arap-baharikorkusu, Erisim Tarihi:28.11.2013 
68 Erkin Ekrem, Çin’in Suriye Sorunu Üzerindeki Tutumu ve Nedeni, 
http://www.sde.org.tr/tr/authordetail/cininsuriye-sorunu-uzerindeki-tutumu-ve-nedeni/3481, Erisim Tarihi:28.11.2013 


KAYNAKÇA 

ADIBELLD Barıs, PaxSınıca Çin Dünya Düzeni, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2009, 1. Baskı 
ADIBELLD, Barıs.Stratejik Kusatma, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2007, 1. Baskı AKÇADAĞ, Emine. Sanghay Dsbirliği Örgütü: Rusya-Çin Ortaklığı mı, Rekabetmi?,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=640:anghay-birlii-oerguetue-rusya-cin-ortakl-m-rekabeti-mi&catid=122:analizler-guvenlik&Itemid=147, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
BAYRAÇ, H. Naci.“Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye: Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Açısından Bir Karsılastırma”, Eskisehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,cilt:10,sayı:1,Haziran 2009, s.118, 
https://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ved=0CCsQFjAA&url=http%3A%2F%2Fsbd.ogu.edu.tr%2Fmakaleler%2F10_1_Makale_5.pdf&ei 
=EROnUofdFdSAhAfMz4GgCA&usg=AFQjCNEhg_-GqBwmoYy96QUohd8rHKBi3Q&sig2=nxGCerVXxo8umH7eDwJdYg , Erisim Tarihi:5.12.2013 
BETZJoachim, The Reform of China’sEnergyPolicies, 
http://edoc.vifapol.de/opus/volltexte/2013/4498/pdf/wp216_betz.pdf, Erisim Tarihi:10.11.2013, 
Bloomberg HT (8 Subat 2012), “Çin’in Enerjiyleİmtihanı”,
http://www.bloomberght.com/haberler/haber/1077955-cinin-enerjiyle-imtihani, Erisim Tarihi:28.11.2013 
Çin Kültür Merkezi, http://www.cinkultur.com/CIN_HAKKINDA/Cin_Tarihi/, Erisim Tarihi 05.12.2013 
ÇOLAKOĞLU, Selçuk. Sanghay Dsbirliği Örgütü’nün Geleceği ve Çin, 
http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2010/09/Sanghay-Isbirligi-Orgutunun-Gelecegi-ve-Cin.pdf, s. 195-196, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
EKREM, Erkin.Çin’in Suriye Sorunu Üzerindeki Tutumu ve Nedeni, 
http://www.sde.org.tr/tr/authordetail/cinin-suriye-sorunu-uzerindeki-tutumu-ve-nedeni/3481,  Erisim Tarihi:28.11.2013  Erisim Tarihi:20.11.2013 
ERTAN, Fikret.Dran-Çin Dliskileri, http://www.zaman.com.tr/fikret-ertan/iran-cin-iliskileri_899727.html,Erisim Tarihi:20.11.2013 
FIDAN, Giray.Çin Arap Dünyası Dliskileri: Hersey Yolundayken Bu Devrim Nereden Çıktı?,http://www.21yyte.org/tr/arastirma/cin-cumhuriyeti-tayvan/2011/02/19/6096/cin-arap-
dunyasi-iliskileri-hersey-yolundayken-bu-devrim-nereden-cikti, Erisim Tarihi:28.11.2013 
FİDAN, Giray.Çin Dsrail Dliskilerine Bakıs, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/cin-halk-cumhuriyeti/2011/10/17/6336/cin-israil-iliskilerine-bakis, Erisim Tarihi:28.11.2013 
İSKENDER, Serdar. Sanghay Dsbirliği Örgütü Bünyesinde Doğal Gaz Karteli 
Olusumu, http://www.dunya.com/sanghay-isbirligi-orgutu-bunyesinde-dogal-gaz-karteli-olusumu-205359h.htm, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
KANAT,Kılıç Buğra.Süpergüç Adayı Çin’in Arap Baharı Korkusu, 
http://arsiv.setav.org/public/HaberDetay.aspx?Dil=tr&hid=115650&q=superguc-adayi-cin-in-arap-bahari-korkusu, Erisim Tarihi:28.11.2013 
KARACA, R. Kutay.Dünyadaki Yeni Güç Çin Tek Kutuptan Çift Kutuba, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2004, 2.Baskı 
KARACA, R. Kutay.Güç Olma Stratejisi Çin (Soğuk Savas Sonrası Türkiye-Çin İliskileri), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Dstanbul 2008, 1. Baskı 
KAZANCI, Hicran.Çin ve ABD Politikasında Ortadoğu Faktörü, 
http://www.uiportal.net/cin-ve-abd-politikasinda-ortadogu-faktoru.html, Erisim Tarihi:20.11.2013 
KISACIK, Sina.21. Yüzyılda Çin Halk Cumhuriyeti’nin Enerji Güvenliği Politikası, 
http://politikaakademisi.org/21-yuzyilda-cin-halk-cumhuriyetinin-enerji-guvenligi-politikasi/, Erisim Tarihi:20.11.2013 
LAMOUREUX, David.TheShanghaiCooperationOrganization: AssessingChina, 
http://www.ensec.org/index.php?Itemid=386&catid=121:contentenergysecurity1111&id=331:the-shanghai-cooperation-organization-assessing-chinas-energy-strategy-in-central-
asia&option=com_content&view=article, s.5, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
MARKETOS, Thrassy N. China’sEnergyGeopolitics: TheShanghaiCooperationOrganizationand Central Asia, 
http://books.google.com.tr/books?id=bax4jL1JNjgC&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false, Erisim Tarihi: 21.12.2013 
ÖRMECI, Ozan, Sanghay Dsbirliği Örgütü, 
http://ydemokrat.blogspot.com/2011/01/sanghay-isbirligi-orgutu.html, Erisim Tarihi: 27.12.2013 
ÖZDEMIR, Abdullah.Küresellesme Sürecinde Anahtar Rol: Enerji Politikaları, 
http://www.aso.org.tr/b2b/asobilgi/sayilar/dosyaocaksubat20121.pdf, Erisim Tarihi:28.11.2013 
SANDIKLI, Atilla.China’sGrowingNeed of EnergyandChangingBalances, Atilla Sandıklı (Ed.), China A New Superpower? Dimensions of Power, Energy,and Security, 
BİLGESAM Yayıncılık, İstanbul 2010 
SAYIN,Yusuf.Konfüçyüs’ün Yeniden Kesfi ve Çin’in Dıs Politikasında Dönüsüm, 
http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/articles/2013/29/18.PDF, Erisim Tarihi:20.12.2013 
SPEED, Philip Andrews, EnergyPolicyandRegulation in thePeople’sRepublic of China,
http://books.google.com.tr/books?id=DrTIM4jk_F4C&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false, Erisim Tarihi: 21.12.2013 
TABAK, Hüsrev. Mao Devletinden Devlet Maosu’na: Çin Dıs Politikasında Tarih ve Değisim,
http://www.nobel.gen.tr/Makaleler/Derleme-Issue%202-8-2011.pdf, 
TANER, Ahmet Cangüzel.Çin; Nükleer Santraller, Elektrik Üretimi Politikaları, 
http://www.fmo.org.tr/wp-content/uploads/2011/07/%C3%87in-N%C3%BCkleer-Santraller-Elektrik-%C3%9Cretimi-Politikalar%C4%B1.pdf, Erisim Tarihi:20.11.2013 
TINMAZ, Salih.Çin’in Nükleer Enerji Politikası, 
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1208:cinin-nuekleer-enerji-politikas&catid=92:analizler-uzakdogu&Itemid=140 , Erisim 
Tarihi:5.12.2013 
TÜÇDAD, Çin Halk Cumhuriyeti Hakkında, http://www.tuciad.org.tr/index.php/cin-halk-cumhuriyeti-hakkinda, Erisim Tarihi:7.12.2013 
ÜNGÖR, Çağdas.Çin ve Üçüncü Dünya, 
http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/siyasal/article/download/9334/8672, Erisim Tarihi:20.11.2013 
YIĞIT, Ali.Ortadoğu Enerji ve Savas,  http://www.emo.org.tr/ekler/00f6a4a6c330067_ek.pdf?dergi=932, Erisim Tarihi:23.11.2013 

***